Speel een spel!

Marleen Overweel is ambassadeur van Kleuteruniversiteit en leerkracht van groep 1-2. In haar klas spelen de kinderen regelmatig een spelletje. De meeste kinderen genieten hiervan. Het is gezellig, het is een momentje van aandacht en het is ontzettend leerzaam. Maar hoe speel je een spelletje in je volle en drukke kleutergroep? En wat is er zo leerzaam aan het spelen van een spel? In deze blog lees je daar meer over.

Waar is spelletjes spelen goed voor?
Door het spelen van een spel werk je aan veel didactische leerdoelen. Kinderen werken aan rekendoelen door te tellen, stappen te zetten en het gebruik van een dobbelsteenstructuur en aan taaldoelen, door samen te overleggen en zinnen te formuleren. Maar naast deze didactische leerdoelen, werk je met een spel ook flink aan de executieve functies. Executieve functies zijn vaardigheden die je nodig hebt om goed tot leren te kunnen komen. Hieronder even kort de executieve functies op een rij.

Gedragsvaardigheden:
Respons inhibitie: nadenken voordat je iets doet.
Emotieregulatie: emoties reguleren om doelen te behalen of gedrag te controleren.
Volgehouden aandacht: aandachtig blijven, ondanks afleiding.
Taakinitiatie: op tijd en efficiënt aan een taak beginnen.
Flexibiliteit: flexibel omgaan met veranderingen en tegenslag.
Doelgericht gedrag: doelen formuleren en realiseren zonder je te laten afschrikken.

Denkvaardigheden:
Planning/prioritering: een plan maken en beslissen wat belangrijk is.
Organisatie: informatie en materialen ordenen.
Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken.
Timemanagement: tijd inschatten, verdelen en deadlines halen.
Megacognitie: een stapje terug doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren.

Trainen is aanvulling
Deze executieve functies worden helaas niet bij alle kinderen goed ontwikkeld. Het bewust trainen van deze vaardigheden is daarom een waardevolle aanvulling op ons onderwijs. Door veel gebruik te maken van spellen ben je een hoop van deze vaardigheden op een efficiënte manier aan het trainen. Spellen bieden een cognitieve uitdaging en het spelen van een spelletje is gewoon ook heel erg leuk. De meeste kinderen doen het graag en zijn zich er vaak niet van bewust dat ze op dat moment daadwerkelijk iets aan het leren zijn. Tijdens het spelen van een spel leren kinderen omgaan met het maken van fouten, flexibel te zijn en een plan bedenken en onthouden. Daarnaast worden de kinderen behoorlijk op de proef gesteld als het gaat om emotieregulatie en respons-inhibitie.

Zelfstandig of samen spelletjes spelen
Een kind kan zelfstandig aan de slag met een spel. Denk aan een SmartGames of ontwikkelingsmateriaal. Het kind oefent hiermee veel denkvaardigheden. Hoe gaat dit spel? Wat moet ik eerst doen? Hoe leg ik het materiaal neer? Maar ook de gedragsvaardigheden komen aan bod. Wat kan ik doen als het even niet lukt? Kan ik een niveau hoger spelen? Samen een spel spelen is natuurlijk gezellig en ook dit doet een groot beroep op de executieve functies. Als je zelf niet actief aan de beurt bent, moet je wel de aandacht erbij houden en opletten wat je klasgenootje doet. Als het klasgenootje net het kaartje pakt dat jij wilde pakken, moet je flexibel zijn. Je moet een plan maken en beslissingen nemen. En met tegenslagen leren omgaan.

Hoe bied ik een spel aan?
Ik bied een spel voor de eerste keer altijd klassikaal aan. Of in een kleine kring als een spel voor een specifieke doelgroep is. Je kunt de introductie van het spel groot maken door het spel bijvoorbeeld in te pakken of het spel in een grote doos of kist te doen. De interesse van de kinderen is dan al snel gewekt. Wat zou er in dat pakket zitten? Klassikaal bekijken we de handleiding en ontdekken we hoe een spel gespeeld moet worden. Kleuteruniversiteit heeft ook spellenpakketten. Bij veel thema’s is een spellenpakket ontwikkeld en deze zijn heel goed toe te passen in bijvoorbeeld de themahoek, rekenhoek of tijdens de inloop.

Week- of keuzetaak
Daarna zet ik een net aangeboden spel vaak op de weektaak of keuzetaak. De kinderen moeten het dan in die week allemaal een keertje spelen. Op de daltonschool waar ik werk maken we hierbij vaak gebruik van maatjes. Als een kind het spel al kent of goed kan spelen, kan dit een ander kind hierbij begeleiden. Dit is voor een leerkracht fijn en voor de kinderen ontzettend leerzaam om te doen. Naast zo nu en dan een spel op de weektaak, een spel tijdens de inloop en in de hoeken hebben de kinderen in mijn klas ook een keuzetaak. Deze zit achter de weektaak en hiermee kunnen ze aan de slag als de weektaak klaar is of op een vrij moment. Op deze taak staan de spellen die in die periode in de kast staan. Als een kind een spel gedaan heeft, tekenen wij deze af op de keuzetaak met een mooie sticker. Het fijne aan deze keuzetaak is dat ik hier goed mee kan differentiëren. Het kind dat al meer aankan bied ik moeilijkere spellen aan. Moet een kind oefenen met rekendoelen, dan kies ik hier spelletjes bij.

Eigenaarschap
Ik vind het belangrijk dat kinderen zorg dragen voor het materiaal. Een spel wordt daarom altijd netjes opgeruimd. Zo blijft het compleet en hebben we er lang plezier van. In mijn klas is elk kind (alleen of in duo’s) eigenaar van een spel. Het kind vindt dit spel leuk en hij weet precies hoe het gaat. In de klas hangt een overzicht van de spellen van de keuzetaak met daarnaast de pico van het kind dat eigenaar is. Zo kunnen de kinderen goed zien wie bij welk spel hoort. Is er een kind dat niet goed weet hoe een spel gaat? Dan gaan ze naar de ‘eigenaar’ en helpt deze hen op weg. De ‘eigenaar’ controleert ook regelmatig of het spel goed opgeruimd is en of alles nog in de doos zit. Door de klas eigenaar te maken van de spelletjes zal je zien dat het spelen van een spel vaak vanzelf gaat en dat je er als leerkracht van kunt genieten en coachen in plaats van dat je er druk mee bent.

Materiaal in de kasten
In veel kleuterklassen staan de kasten bomvol met allerlei spellen en ontwikkelingsmateriaal. Deze vaak houten dozen staan dan op elkaar gestapeld in de kasten. De kinderen zien daardoor niet wat er in de doos zit. En ze zullen die zware dingen er niet snel uitpakken om hiermee aan de slag te gaan. Ik probeer dan ook mijn kasten redelijk leeg te houden en het materiaal regelmatig te wisselen. Ik zet ze in de opslag en bied zo elk seizoen of thema een aantal ‘nieuwe’ spellen aan. Plak aan de zijkant een foto van het spel, zodat de kinderen snel zien wat erin zit. Of bied een spel aan in de taalhoek of rekenhoek. Door goed na te denken over het aanbod, hoe je het aanbiedt en door het materiaal zo aantrekkelijk mogelijk te maken, zal je zien dat het materiaal veel meer gebruikt gaat worden in de klas.

Neem dus de tijd om spelletjes te spelen in de klas. Dit kan van alles zijn: een gezelschapsspel, SmartGames, ontwikkelingsmateriaal of een van de spellen die Kleuteruniversiteit ontwikkeld heeft. Wisten jullie dat er net 4 nieuwe Kleuteruniversiteit spellen uit zijn? In de volgende blogs kun je daar alles over lezen: Laden en Lossen, Dierentuindirecteur, Slakkenspel en Werk aan de weg.

Met deze blog hoop ik jullie geïnspireerd te hebben voor het spelen van lekker veel spelletjes met de kinderen. Spelen jullie vaak spelletjes met de kinderen? Deel jouw ervaring in de Facebook-groep Vrienden van Kleuteruniversiteit.