Inspiratieblog: De ontwerphoek

Rosan van Gessel en Janneke van de Groes zijn beide werkzaam in een kleutergroep en ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In hun groep laten ze de kinderen producten en oplossingen ontwerpen in de ontwerphoek, aan de hand van probleemstellingen. Hoe zij dit aanpakken, beschrijven zij in deze blog.

Wat is ontwerpend leren?

Voordat we beschrijven hoe wij ontwerpend leren in de klas vormgeven, leggen we eerst uit wat ontwerpend leren is. Bij ontwerpend leren bedenken kinderen een oplossing voor een probleem, waarbij ontwerpvragen zoals ‘Hoe kan ik dit maken?‘ of ‘Hoe kan ik dit verbeteren?‘ centraal staan. De nieuwsgierigheid van kinderen voor de wereld op hen heen wordt opgewekt met als doel dat ze meer willen weten en begrijpen over hoe dingen precies in elkaar zitten. Met ontwerpend leren ontwikkelt het kind kennis en vaardigheden door creativiteit en nieuwsgierigheid in te zetten, aldus een rapport over toekomstig onderwijs.

Wij vinden het belangrijk om kinderen al vroeg kennis te laten maken met het ontwerpen van nieuwe producten omdat we kinderen opleiden voor toekomstige banen die nu nog niet bestaan. De veranderingen in de wereld volgen elkaar in een hoog tempo op. Deze veranderingen vragen ook andere vaardigheden van kinderen.

Praktisch aan de slag met ontwerpend leren

Om te starten met ontwerpend leren is er veel kosteloos materiaal nodig. Met veel verschillende materialen worden kinderen uitgelokt worden om hun creatieve denkvermogen aan te spreken.

Ontdekken

Wanneer je met ontwerpend leren in de klas aan de slag gaat is de eerste fase ontdekken. Hierin ontdekken de kinderen wat het probleem is, waarna de ontwerpvraag volgt. Dit is meestal een hoe vraag. Als de kinderen niet gewend zijn om op deze ‘vrije’ manier te werken is het fijn om ze daarin te begeleiden. Je kunt dan bijvoorbeeld beginnen met één centrale probleemstelling voor de hele groep. Vertel tegen welk probleem je aanloopt en stel een open vraag waardoor kinderen zelf over het probleem en de oplossing gaan nadenken. Bijvoorbeeld in het thema ‘ziek zijn’ willen we alle mensen beter maken. Hierbij stel je bijvoorbeeld de vraag: ‘Hoe kunnen we dokters helpen om mensen beter te maken?’. Andere voorbeelden van probleemstellingen zijn:

  • Hoe kun je ervoor zorgen dat planten altijd genoeg water hebben?
  • Hoe kun je zorgen dat je het nooit meer te koud of te warm hebt?
  • Hoe kun je zorgen dat jouw huisdier zich nooit alleen voelt?

Verzinnen

In de volgende fase, verzinnen, bedenken de kinderen hoe ze het probleem kunnen oplossen. Nadat je de probleemstelling met de kinderen hebt besproken vraag je of ze al mogelijke ideeën hebben bedacht. Ze kunnen beginnen met het ontwerpen van hun oplossing. Dit kan aan de hand van een ontwerptekening. Ook hierbij is het belangrijk om vragen te stellen als ‘Hoe werkt … dan?” of “Hoe weet de machine …?”. Let op: niets is fout, het is belangrijk om open vragen te blijven stellen. Op deze manier denken ze eerst goed na over een oplossing en kunnen ze daarna gerichter aan de slag met het kosteloos materiaal.

Maken

Tijdens de laatste fase, maken, maken de kinderen hun ideeën en kijken ze of hun idee goed werkt. Laat de kinderen, voordat ze het ontwerp idee gaan maken, eerst nadenken over het materiaalgebruik. Wanneer alles is uitgedacht gaat het ontwerpen in de ontwerphoek beginnen. Ook tijdens het ontwerpen blijf je steeds vragen stellen waardoor kinderen kritisch blijven kijken naar hun ontwerp en eventueel verder uit kunnen breiden.

Let op!

Fouten maken moet. Tijdens het ontwerpproces is het juist goed dat kinderen ontdekken dat hun ontwerp nog niet helemaal werkt. Stel dat bijvoorbeeld de brug die ze hebben ontworpen en gemaakt doorbuigt, dan vraagt dat dus om een aanpassing van het ontwerp. Blijf herhalen: ‘van proberen kun je leren’ en als een ontwerp niet volstaat, is die les ook heel waardevol.

De ontwerphoek

Kinderen leren op een natuurlijke manier vanuit nieuwsgierigheid en verwondering. Ze komen vaak met vragen en willen weten hoe het zit.

In een ontwerphoek worden, passend bij het thema, probleemstellingen opgelost. Deze probleemstellingen kunnen aangedragen worden door de leerkracht of door de kinderen zelf worden bedacht. Aan de hand daarvan kunnen kinderen, met kosteloos materiaal, aan de slag om een oplossing voor het probleem te bedenken. Dit vergroot het creatieve denkvermogen bij kinderen, ze denken binnen kaders en niet iedereen maakt hetzelfde knutselwerk. Dit zorgt ervoor dat ze hun eigen fantasie moeten gebruiken en dat ze vrij zijn om te maken wat zij willen.

Het is niet altijd even makkelijk om een probleemstelling te bedenken. Wil je aan de slag met ontwerpend leren of een ontwerphoek in de klas en vind je het nog lastig om zelf een probleemstelling te bedenken? Kijk dan eens naar de Kleuteruniversiteit projecten Was ik maar … of Boer Boris en de maaier. Dat zijn ontwerpend leren projecten die jou en de kinderen stap voor stap meenemen. Speciaal voor deze blog hebben we een stappenplan gemaakt. Hier komen de begrippen ontdekken, verzinnen en maken terug. Deze kun je erbij houden wanneer je de probleemstelling met de kinderen bedenkt. Daarna bespreek je de stappen waarin de kinderen gaan ontwerpen. Hang dit stappenplan bij de ontwerphoek zodat het inzichtelijk blijft voor de kinderen.

Voorbeelden uit de praktijk

Rosan: Tijdens het thema ‘de Boerderij’ hebben wij gewerkt met het project Boer Boris en de maaier. Een ontwerpend leren project waarbij het ontwerpen van een nieuwe voermachine voor de kippen centraal staat. Prachtig om te zien hoe de kinderen in de ontwerphoek aan de slag gingen en de meest gave voermachines hebben ontworpen. ‘Juf, deze camera jaagt de kippen weg die al hebben gegeten.’

Soms komen er ook spontane problemen naar voren. Zo was er bij ons een kind in de klas die, zo vond hij zelf, te kleine voeten had om goed te kunnen voetballen. Een ander kind heeft daaropvolgend ‘voetlangermakers’ ontworpen. Deze kun je aan je schoenen vastmaken, waardoor je voeten meteen een stuk groter werden.

Janneke: Tijdens het thema ‘ziek zijn’ hebben we in de klas van alles ontworpen waarmee de dokter mensen beter kan maken. Van spuiten en pillen tot aan machines en robots werden ontworpen. Een kind ontwierp een ‘pil’ met daaraan uitstulpingen en een apparaat. De ‘pil’ slik je in en het apparaat leest af welke medicijnen je nodig hebt. De dokters kunnen dan de juiste medicijnen toedienen.

Tentoonstellen

In een ontwerphoek is het leerzaam en leuk om de ontwerpen ook te laten zien aan anderen. Dit kun je bijvoorbeeld doen door een aantal schoenendozen op elkaar te lijmen. Een vakkenkast is uitermate geschikt om de ontwerpen in te tentoonstellen. De kinderen die al kunnen schrijven, kunnen de naam van hun ontwerp er zelf bij schrijven of stempelen. Bij Rosan in de klas is er op vrijdag een moment waarop we de ontwerpen van die week gaan bekijken. De ontwerpen worden gepresenteerd en de kinderen mogen dan vragen stellen aan elkaar over het ontwerp.

Rosan: De ontwerphoek heeft bij mij in de klas meer diepgang gebracht. Niet alleen tijdens het knutselen, maar ook tijdens andere momenten op de dag. Waar problemen zijn, wordt nu gelijk in oplossingen gedacht. Deze oplossingen hoeven niet altijd geknutseld te worden, maar door de ontwerphoek zijn de kinderen wel sterker geworden in het ‘denken in oplossingen in plaats van problemen’.

Janneke: Door het ontwerpen in de klas merk ik dat de kinderen op een andere manier naar opdrachten gaan kijken. Ze ‘knutselen’ niet zomaar iets, maar maken producten met een doel. Hierdoor denken ze dieper na en kunnen ze beter benoemen wat en waarom ze iets gemaakt hebben en welke gedachte erachter zit. Wanneer kinderen vaker met deze stappen ontwerpen krijgen worden ze er handiger in.

Dus wij geven graag de tip: Ga aan de slag met de ontwerphoek in de klas! Het is bijzonder leuk en leerzaam. Kinderen worden nieuwsgieriger naar de wereld om hen heen en spreken hun creatieve denkvermogen aan. Wil je jouw ervaringen met ontwerpen leren delen met ons? Ga dan naar onze facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit.