Inspiratieblog: sensopatisch spel

Agnes is leerkracht op OBS Waterlelie en ambassadeur bij Kleuteruniversiteit. In deze blog vertelt ze over haar ervaringen met sensopatisch spel. Haar doel is om jou te inspireren. 

(Her)ken je dat? Een kleuter die tijdens het verven niet alleen op papier, maar ook op zichzelf heeft getekend? Of kinderen die hun handen maar blijven wassen en daarbij minutenlang hun handen onder de kraan houden en verder niks doen? Ik ook! Tijdens de opleiding Jonge Kind Specialisatie besloot ik hier bewuster naar te kijken en heb er uiteindelijk voor gekozen om onderzoek te doen naar sensopathisch spel met drie medestudenten. De conclusie van ons onderzoek heeft ertoe geleid dat ik mijn hoeken anders ben gaan inrichten. In deze blog vertel ik je waarom ik dat gedaan heb.

Allereerst is het handig om te weten wat nu precies sensopatisch spel is. Ik had er wel eens van gehoord, maar zou je een aantal jaren geleden niet uit kunnen leggen wat het is. Inmiddels weet ik dat sensopatisch spel een spelvorm is waarin het ervaren en de zintuigen centraal staan; sensopatisch is een samenvoeging van ‘senso’, het opdoen van zintuigelijke indrukken en ‘patisch’, het ondergaan. In de praktijk komt het erop neer dat het gaat om het spelen met ongevormde materialen. Hierbij moet je niet alleen denken aan zand, water en klei, maar ook aan rijst, scheerschuim, kralen, maïs etc. Dit materiaal heeft een enorme aantrekkingskracht op de jonge kleuters. Logisch, omdat zij voornamelijk nog in de manipulatieve fase van spel zitten.

Maar waarom is deze vorm van spelen nu zo belangrijk? In eerste instantie, omdat het een leuke/uitnodigende spelvorm is voor kinderen met veel (ontwikkelings)mogelijkheden. Als je verder kijkt, merk je dat er toch nog meer redenen zijn om sensopatisch spel toe te voegen. Het is een veilige spelvorm; doordat je vaak kiest voor ongevormde materialen is er geen vaststaand eindproduct. Kinderen kunnen dus niets fout doen en als het niet lukt, mogen ze weer opnieuw beginnen. Daarnaast werkt het ontspannend, doordat er weinig eisen gesteld worden. Dit kan het zelfvertrouwen van kinderen vergroten. Ook zit er een sociaal aspect verbonden aan het spel. Doordat er weinig van kinderen wordt gevraagd, is er meer en sneller ruimte voor contact met andere kinderen.

Maar het belangrijkste punt voor mij is dat sensopatisch spel leidt tot allerlei ontdekkingen. Kinderen gaan zelf aan de slag met de materialen en ontdekken daarbij zelf, als leerkracht heb je hier bijna geen rol in. Al spelend doen ze ervaringen en kennis op. Wat kun je hier als leerkracht mee? Hieronder volgen een aantal voorbeelden.

Zand- en watertafel

Zand en water zijn beide aantrekkelijk materiaal voor jonge kinderen. Het heeft iets magisch; je kunt het immers niet vastpakken. Op een gegeven moment verliezen sommige kinderen hun interesse hierin. Met wereldspeelmateriaal, zoals dieren of Playmobilfiguren, kun je hier een nieuwe impuls aan geven. Zo heb ik bij het project piraten een lekbak gevuld met water en daaraan Playmobil piraten en een schip toegevoegd. Bij het project naar de dierentuin kwamen er dieren en ijsstokjes, houten schijven en grasplaten in de zandtafel te liggen.

Klei

Naast de zand- en watertafel wordt klei ook vaak gebruikt in een kleuterklas. Kinderen kunnen de klei in datgene vormen wat zij voor ogen hebben. Bij klei geldt hetzelfde als zand en water; op een gegeven moment verliezen sommige kinderen de interesse erin. Je hoeft niet eens zo veel toe te voegen om kinderen betrokken te krijgen. Bij het project piraten bijvoorbeeld was het een groot succes om de klei geel te kleuren en gouden glitters toe te voegen in combinatie met diamanten en gouden munten.

Rijst

De zand- en watertafel hoeft niet per se met zand of water gevuld te worden. Je kunt hem ook vullen met droge rijst. Nog mooier wordt het als de rijst een kleurtje krijgt. Maatschepjes en bakjes zijn handig om erbij te leggen, maar je kunt het ook thematisch maken. Bij het project indianen/cowboys heb ik een bak gevuld met geel gekleurde rijst. In die rijst zaten diamanten en goud verstopt die de cowboys moesten zoeken. Daarnaast lagen er ook kleine maatbekertjes zodat ze daar ook mee konden ontdekken. Bij het project lente heb ik de bak gevuld met groen gekleurde rijst en er kleine kriebeldieren aan toegevoegd. Samen met een vergrootglas, pincet en insectenpotje was dit een groot succes.

Gelballetjes

Bij mij in de groep waren gelballetjes een groot succes tijdens het project lente. De gelballetjes lijken net op echte kikkerdril. Ook hier deed ik kleine kriebelbeestjes en kikkers in. Daarnaast had ik weer een vergrootglas, pincet en insectenpotje klaar gelegd samen met wat bakjes. Het was genieten!


Lichttafel

Eveneens een groot succes in mijn groep; de lichttafel. Door deze in te zetten geef je een extra dimensie aan het spel van de kinderen. Bij mij in de klas had dit een enorme aantrekkingskracht op de kinderen. Ze hebben vele ontdekkingen gedaan; werking van licht, maar ook donker en schaduw. En welke materialen schijnen niet mooi door. Hoe kan dat?

Momenteel ben ik bezig met het voorbereiden van thema winter. Ook hier ga ik weer verschillende vormen inzetten van sensopatisch spel. Ik geef je graag een aantal suggesties:

  • Gebruik scheerschuim of maak zelf sneeuw van bloem en baby olie. Doe dit in een bak en voeg er eventueel wat materiaal aan toe, zoals ijsberen of pinguïns.
  • Stop eens wattenbollen of pompons in een bak. Verstop er materialen in en laat de kinderen ernaar zoeken. Laat de pompons eerst een nachtje in de vriezer laten liggen.
  • Maak ijs. Ik heb het zelf nog niet geprobeerd, maar wat een mogelijkheden tot ontdekken! Veel materiaal hoef je niet toe te voegen denk ik.
  • Slijm was tijdens de Kinderboekenweek een ware hit. Je kunt ook een winter variant maken.
  • Voeg de volgende materialen toe: plastic bekers (zowel wit als doorzichtig), blauwe plastic shotglazen, doorzichtige steentjes,  ijsberen, pinguïns, plastic sneeuwsterren en mozaïek vormen.
  • Blauw of witte rijst met sneeuwpop figuren of ijsberen/pinguïns.

Ik hoop je voldoende ideeën te hebben gegeven waarmee je aan de slag kunt!

En de laatste tip: Pinterest staat bomvol met ideeën passend bij deze spelvorm. Gebruik de zoekterm ‘sensory play’ en je vindt een schat aan ideeën.