Inspiratieblog: Maak eens een vrije knutsel!

Anouk Greving is leerkracht in groep 1/2 op SWS Oostermoer in Gieterveen. Marleen Overweel is leerkracht in groep 1/2 op Daltonschool Nicolaas in Doorn. De afgelopen jaren hebben ze ervaring opgedaan in de verschillende manieren waarop geknutseld kan worden in de kleuterklas en ervaren hoe het is om te werken met vrije knutselopdrachten. In deze blog vertellen ze de meerwaarde van een vrije knutsel en hoe je vrije knutsels vorm kunt geven.


In elke kleuterklas wordt er wel geknutseld. Vaak krijgen kinderen de opdracht om een knutselwerkje na te maken. Ze krijgen een voorbeeld, soms in stappen uitgelegd en iedereen maakt hetzelfde werkje. Natuurlijk is dit goed voor de ontwikkeling; kinderen kijken naar een voorbeeld, ze leren iets na te maken en passen gerichte technieken toe. Maar wat als je de kinderen wilt prikkelen op het gebied van hun fantasie en creativiteit? Dan is een vrije knutsel erg geschikt!

Een vrije knutsel is een knutselwerkje waarbij de kinderen een bepaalde vrijheid krijgen. Je hoeft niet alle remmen los te laten; je kunt de kinderen op bepaalde gebieden vrijheid geven. Er zijn meerdere mogelijkheden om aan de slag te gaan.

1. Het eindproduct is vrij, maar de materialen zijn bepaald; zo kun je binnen het thema herfst de kinderen bladeren, kastanjes, dennenappels, verf en papier geven en hen hier vrij mee laten experimenteren.

2. Het eindproduct en het materiaal staan vast, de kinderen krijgen voorbeelden als inspiratie; binnen het thema lente geef je de kinderen bijvoorbeeld de opdracht om een bloem te knutselen Je laat een aantal voorbeelden zien van hoe de kinderen een bloem kunnen knutselen. Na het laten zien van de voorbeelden, verdwijnen deze weer en gaan de kinderen aan de slag.

3. Het eindproduct staat vast, maar de kinderen krijgen bepaalde keuzes in materialen; bij deze vorm krijgen de kinderen bijvoorbeeld bij het boek ‘Kikker is Kikker’ de opdracht om een kikker te maken. Hierbij geef je de kinderen de mogelijkheid om te kiezen uit twee materialen. Je kunt de kinderen de keuze geven of ze kikker willen verven of dat ze willen werken met klei. Op deze manier kun je de kinderen laten wennen aan het maken van een eigen keuze.

4. Het eindproduct staat vast, het hoofdmateriaal is bepaald, maar hoe de kinderen het maken en welke materialen ze verder gebruiken is vrij.

Anouk: “Ik heb met mijn groep gewerkt over ‘Het kleurenmonster’. Ik gaf de kinderen een wc-rol als hoofdmateriaal. Hiervan mochten zij een monster maken. Hoe ze het monster maakten van de wc-rol was aan hen. Zij bepaalde welke materialen ze nodig hadden, ik regelde deze materialen en het knutselen kon beginnen. Met allemaal unieke kleurenmonsters en trotse monstermakers als eindresultaat van deze knutselopdracht.”

Marleen: “Tijdens het thema beroepen gingen wij aan de slag met astronauten en ruimtevaart. De kinderen moesten voor hun astronaut zelf een raket ontwerpen. Samen bekeken we hoe een raket eruitzag en wat we nodig hadden om onze raket te maken.”


5. Het eindproduct staat vast, hoe de kinderen het maken is vrij.

Anouk: “Binnen het thema safari zou je de opdracht kunnen geven om een oerwoud te maken. Je geeft de kinderen een verscheidenheid aan materialen en daarmee gaan ze vrij aan de slag. Zo hebben mijn kinderen van een schoenendoos een oerwoud gemaakt.”

Zelf vrijheid bepalen
Zo zijn er natuurlijk nog meer vormen van vrije knutsels te bedenken. Je kunt net zoveel vrijheid aanbrengen als jij zelf wilt. Wil je dat de kinderen hun creativiteit kunnen gebruiken, maar wel werken aan een bepaalde techniek? Leg de techniek uit en geef de kinderen daarna de mogelijkheid om met die techniek te gaan experimenteren! Wil je dat de kinderen iets vouwen? Je kunt ook een deel van het werkje gericht maken en een deel vrij laten. Bijvoorbeeld: vouw een bootje volgens dit stappenplan, versier het bootje vervolgens op jouw manier en maak er een zee bij met het materiaal dat jij graag wilt gebruiken.

Bied hulp
Helemaal vrij knutselen kan voor sommige kinderen best een uitdaging zijn. Het ene kind vindt het heerlijk en zal direct aan de slag gaan, het andere kind heeft misschien eerst wat tijd nodig om iets te verzinnen en kan mogelijk wat opstarthulp gebruiken. Aan jou de taak als leerkracht om deze hulp te bieden en de kinderen stapsgewijs te laten wennen aan het maken van eigen keuzes en het omgaan met deze vrijheid.

Anouk: “Persoonlijk vind ik het mooie aan vrije knutsels dat je allemaal unieke eindproducten hebt. De kinderen zijn trots op wat ze hebben gemaakt.  Je hoort dan: ‘Dit heb ik zelf bedacht juf, mooi hè?’. In het begin kreeg ik regelmatig de vraag: ‘Mag ik dat wel gebruiken, juf?’. Als ik dan als antwoord gaf dat dat zeker mocht en hen de vraag terugstelde of ze nog wat anders wilden gebruiken, kreeg ik een grote glimlach en een heleboel ideeën voor materialen terug. Die betrokkenheid, enthousiasme en creativiteit zie ik graag bij kinderen.”

Marleen: “Het leuke aan kleuters vind ik hun onbegrensde creativiteit. Door ze alleen maar voorbeeldwerkjes te laten maken, wordt deze creativiteit niet gezien. Laatst waren we een vogelnestje aan het kleien. Een kind kwam trots naar mij toe met zijn werk. Het was een vogelnestje met een deur. Door de deur kon de vogel naar buiten en op het takje gaan zitten. Zo kon hij lekker om zich heen kijken. De vogel had een worm op zijn rug. Dat was handig, zo had hij altijd wat te eten mee voor onderweg. Dit zijn de momenten waar mijn kleuterhart van gaat groeien en waar ik van geniet.”

Wij hopen dat wij je inspiratie hebben gegeven om jouw knutsellessen vorm te geven op een manier waarvan jij en de kinderen enthousiast worden. Veel plezier met alle (vrije) knutsels in de toekomst! Wil je meepraten over knutselen? Ga dan naar de Facebook-groep Vrienden van Kleuteruniversiteit.