Inspiratieblog: Rollenspel in de bouwhoek

Daniëlle Koch is leerkracht van groep 1/2 en ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In deze blog vertelt ze hoe je door middel van rollenspel de bouwhoek aantrekkelijk kunt maken voor zowel jongens als meisjes.

De bouwhoek
In vrijwel elke kleuterklas is een bouwhoek te vinden. Niet elke bouwhoek ziet er hetzelfde uit, maar kinderen kunnen in deze hoek constructief aan de slag. Een van de voornaamste doelen van de bouwhoek is dat kinderen in deze hoek ruimtelijk inzicht verkrijgen en dit helpt hen weer bij hun rekenvaardigheden. Het is daarom belangrijk dat alle kinderen regelmatig de bouwhoek kiezen om daar met veel plezier te construeren en zich te ontwikkelen. In mijn kleutergroep zie ik dat de bouwhoek regelmatig gekozen wordt door de jongste kleuters. Bij deze groep is weinig verschil te merken in hoe vaak jongens en hoe vaak meisjes voor de bouwhoek kiezen. Bij de oudere kleuters zie ik wel een verschil: hier zie ik dat jongens vaker voor de bouwhoek kiezen dan meisjes. Het is natuurlijk belangrijk dat alle kinderen de bouwhoek kiezen en daarom ben ik op zoek gegaan naar een werkwijze om de bouwhoek voor elk kind aantrekkelijk te maken.

Meer dan alleen construeren
Construeren bestaat uit verschillende fasen. Deze fasen leg ik stap voor stap uit. In de eerste fasen gaat het vooral om het manipuleren, experimenteren en het stapelen van blokken. Kinderen bouwen torens, gooien deze om en herhalen het bouwen van de toren weer opnieuw. Ze ontdekken welke blokken wanneer ingezet kunnen worden om een goede en stevige constructie te maken. In de fase die daarop volgt gaan kinderen ook insluitingen maken, zoals een kooi voor de dieren en een garage (zonder dak) voor de auto. Bij deze fase is het belangrijk dat de kinderen ook ander materiaal ter beschikking hebben om tot construeren te kunnen komen. Denk hierbij aan dieren, auto’s, poppen of materiaal dat aansluit bij het thema. Vervolgens gaan kinderen aan de slag met het bouwen van constructies zoals bruggen. Er ontstaan open plekken tussen de blokken en kinderen leren dat je door middel van verbanden en technieken ook kunt stapelen zonder de blokken recht op elkaar te plaatsen. Denk hierbij aan bruggen en daken. De constructies hebben steeds vaker een doel. Het hok van de dieren, de garage voor de auto’s, het bed voor de pop, de brug voor de trein, het dak op het huis, zodat de mensen niet nat worden, enzovoort.

De laatste fase is de fase waarbij kinderen aan de slag gaan met een bouwplan. Dit bouwplan wordt uitgevoerd en aangepast wanneer nodig. Bij de uitvoering hoort vaak spel. Kleuters beleven de wereld doormiddel van spel; ze spelen de echte wereld na. Vooral meisjes vinden het fijn om verhalen te bedenken en uit te spelen. Een bouwhoek nodigt in eerste instantie niet uit voor meer dan alleen construeren en daarom komen kinderen ook vaak niet tot de laatste fasen van bouwen. Voor die laatste fasen is namelijk ook rollenspel van belang.

Rollenspel stimuleren
Om de kinderen in de bouwhoek uit te nodigen tot rollenspel is het van belang dat zij de mogelijkheid krijgen om een rollenspel te bedenken, uit te werken en uit te spelen. Hiervoor is tijd nodig. Voor goed en uitgebreid spel is meestal zo’n 45 tot 60 minuten nodig. Daarnaast hebben de kinderen een leerkracht nodig die hen stimuleert om een rollenspel te spelen bij hun constructie. Dit gaat in sommige gevallen vanzelf. Geef de kinderen de ruimte om hun eigen fantasie uit te werken en te spelen. Wanneer dit niet vanzelf gaat, kun je als leerkracht, de eerste paar keer, zelf in de bouwhoek meespelen. Samen met de kinderen bedenk je een plan, bijvoorbeeld het bouwen van een auto voor de politie. Vervolgens ga je samen de auto bouwen. Stel ondertussen vragen als: ’Past de politie er ook echt in?’, ‘Hoe ziet een politieauto eruit?’ en ‘Wat heeft een politieauto nodig?’ Nadat de auto gebouwd is, willen de kinderen vaak stoppen en een andere hoek kiezen. De kinderen hebben namelijk het gevoel klaar te zijn. Door de kinderen te stimuleren om ook daadwerkelijk in de auto te spelen, zal er een rollenspel tot leven komen. Vervolgens zullen er ook meerdere nieuwe constructiemogelijkheden ontstaan. Zo willen kinderen hun constructie uitbreiden en bijvoorbeeld een politiebureau of gevangenis erbij bouwen.

Het is uiteraard belangrijk dat de kinderen naast tijd ook de ruimte hebben om deze constructies te maken. De ruimte van de bouwhoek zal per klas verschillen, het is daardoor moeilijk aan te geven hoeveel ruimte er nodig is. Je hebt ongeveer één vierkante meter per kind nodig voor de bouwhoek. Het aantal blokken en constructiemateriaal speelt natuurlijk ook een belangrijke rol. Bekijk jouw bouwhoek dus goed en maak een juiste inschatting wat wel en niet mogelijk is om te bouwen. Kinderen komen vaak ook zelf met hele creatieve oplossingen. Zo kunnen de kinderen wellicht niet zelf in de auto, de gevangenis of in het politiebureau, maar kunnen er poppen ingezet worden.

Materialen toevoegen
In mijn bouwhoek zijn bouwblokken en constructiematerialen aanwezig. Voor het construeren zijn deze materialen goed inzetbaar. Wanneer de kinderen echter een rollenspel spelen bij hun al gemaakte constructie, kan het zijn dat zij ook ander materiaal nodig hebben. In eerste instantie stimuleer ik de kinderen om de gevraagde materialen te construeren. Denk bijvoorbeeld aan het politiebureau. Een politieman heeft ook handboeien, een knuppel en een pistool. Deze materialen kunnen de kinderen zelf construeren wanneer er genoeg bouw- en constructiemateriaal aanwezig is.

Daarnaast kunnen de kinderen ook materialen zoals loose parts, poppen, dieren, speelgoed-eten, dekens, kussens en andere materialen gebruiken om hun constructie tot leven te laten komen. Dit materiaal kan in een bak liggen en bij de bouwhoek staan; ze weten dan wat ze wel en niet mogen pakken. Een andere optie is dat de kinderen de vrijheid hebben om in de klas op zoek te gaan naar het materiaal dat zij op dat moment nodig hebben. Zo kunnen de kinderen bijvoorbeeld in de klas het politiepakje en de pet pakken uit een andere hoek of mogen zij de auto’s pakken om de garage te vullen.

Van begeleiding naar eigen initiatief
De eerste paar weken zullen de kinderen veel begeleiding van de leerkracht nodig hebben om tot de laatste fasen van bouwen te komen. Uiteraard moeten de kinderen er ook klaar voor zijn; het heeft geen zin om deze manier van werken in te zetten bij kinderen die nog aan het manipuleren zijn met het materiaal. Zelf heb ik gemerkt dat de kinderen steeds minder begeleiding nodig hadden. Een kleuter is erg fantasierijk. Wanneer je de kinderen de vrijheid geeft om materialen toe te voegen aan hun bouwwerk, zal je zien dat zij steeds creatiever worden in het maken van constructies en het spelen van een bijbehorend rollenspel.

Passend bij het thema
Je kunt de kinderen ook uitdagen om hun constructie en rollenspel aan te laten sluiten bij het thema. Wanneer een thema leeft, gaat dat vaak al vanzelf. Zo werden tijdens het thema familie in mijn klas veel verschillende bouwwerken gemaakt waarbij ook een passend rollenspel uitgespeeld werd. Ik maakte gebruik van het Kleuteruniversiteit-project Anne en haar lieve familie. In het gelijknamige boek wordt er een feest gegeven bij Anna thuis. Naar aanleiding van het boek besloten drie meisjes zelf ook een feest te geven. Het werd een slaapfeest. Ze kozen voor de bouwhoek omdat ze graag een eigen bed wilden bouwen. Met een deken en kussens uit de huishoek werd het bed afgemaakt. Vervolgens ontstond er een rollenspel met een heel gezellig slaapfeest. Tijdens dit thema werden ook regelmatig huizen gebouwd. In deze huizen werd vervolgens gespeeld met de poppen en het meubilair uit het poppenhuis.

Constructies uit de leef- en belevingswereld
Er worden ook vaak bouwwerken gemaakt vanuit de ervaring die kinderen in de echte wereld hebben opgedaan. Zo ontstond er een fastfoodrestaurant. Een aantal jongens hadden het plan om een restaurant te bouwen. ‘’Hier moet de deur, hier moet de kassa, hier komt de wc en hier komt de barbecue.’’ Dit waren zinnen die ik de kinderen hoorde zeggen tijdens het construeren. Ze hadden een plan en er ontstond al snel resultaat. Een van de jongens kwam naar mij toe en vroeg of zij hamburgers uit ‘de themabak restaurant’ mochten gebruiken. Uiteraard mocht dit! Na 25 minuten bouwen, inrichten en een goed spelplan, ging het restaurant open. De hele klas stond in de rij om een bestelling te plaatsen. Er ontstond een rollenspel waar je als leerkracht alleen maar van kunt dromen. De kinderen bestelden eten, betaalden en aten het op. Ik voelde mij trots, want naast het bouwproces ontstond er een rollenspel waardoor de kinderen urenlang plezier hadden van de constructie. Het restaurant heeft er uiteindelijk een week gestaan. Wanneer de kinderen kozen om in de bouwhoek te spelen, werd het restaurant eerst aangepast en werden er nieuwe onderdelen bijgebouwd of weggehaald. Daarna werd er gespeeld. Mijn laatste gouden tip is dan ook om constructies niet na elke speel- en werkles weer op te ruimen. Wanneer een constructie leeft in de klas, kan het blijven staan en kunnen andere kinderen er ook gebruik van maken.

Ik hoop dat ik jou met deze blog heb kunnen inspireren om de kinderen in de bouwhoek niet alleen te laten construeren, maar ook een rollenspel te laten spelen. In het begin zullen zij hierbij jouw begeleiding nodig hebben maar na een paar weken zal je zien dat de kinderen zelf tot de mooiste creaties en verhalen komen. Houd er rekening mee dat je altijd kinderen in je klas zal hebben die geen rollenspel willen spelen in de bouwhoek, maar lekker willen manipuleren en/of construeren. Constructief aan de slag gaan zonder rollenspel moet ook mogelijk blijven. Zo creëer je een hoek waarin een grote groep kinderen wil spelen.

Wil je meepraten over dit onderwerp of heb je vragen over een van de projecten? Ga dan naar de Facebook-groep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Daarnaast kun je mij volgen op Instagram via @juf_danielle_.