Kleuters en werkbladen. Bij Kleuteruniversiteit zijn we hier geen enorme voorstander van. Voornamelijk omdat we weten dat kleuters het meeste leren van spelen. Onze lijfspreuk is niet voor niets ‘Spelend wijzer’. In deze blog leggen we graag uit waarom wij liever niet aan de slag gaan met werkbladen en geven we suggesties wat je in plaats van werkbladen zou kunnen aanbieden.
Wat is een werkblad?
Wat verstaan we precies onder werkbladen? Een werkblad is een vel papier waarop een eenzijdige opdracht wordt gegeven waarbij je alleen schrijfgerei gebruikt.
Wat leert je kleuter van een werkblad?
We willen heel eerlijk zijn. Een kleuter leert niet veel van het maken van een werkblad. Misschien schrik je van dit feit. Daarom leggen we je graag uit hoe dit zit en geven we voorbeelden van wat je wel zou kunnen doen.
Een werkblad leert kleuters niets nieuws, het toetst slechts wat ze al weten en er is vaak maar één antwoord goed. Werkbladen moedigen geen open vragen aan om de kennis en interesses te verbreden. Ze onthouden kinderen van beweging, ontnemen kansen om probleemoplossend te denken, beroven kinderen van hun creativiteit, belemmeren kinderen om hun taalontwikkeling te bevorderen, verhinderen zintuiglijke ervaringen die nodig zijn ter stimulering van de hersenen, beletten gesprekken met anderen en houden het vormen van vriendschappen tegen.
Zojuist hebben we woorden gebruikt als: beroven, ontnemen, verhinderen, belemmeren, beletten en tegenhouden als het gaat om wat werkbladen echt doen voor de ontwikkeling van jonge kinderen. Dat zijn krachtige woorden, daar zijn we ons van bewust. Misschien laten we je nu ook wel schrikken door deze woorden zo stellig te gebruiken en heb je zelf juist het idee gehad dat werkbladen heel veel bijdragen aan de ontwikkeling van je kind. Vandaar dat we het graag per punt even willen verduidelijken om je te helpen het te begrijpen.
Werkbladen vereisen geen creativiteit
Een werkblad heeft een invulmogelijkheid; een uitkomst op een som, het volgen van een lijntje of het omcirkelen van letters. Er wordt geen creativiteit van een kind verwacht. Een kind kan zich niet zodanig uiten zoals bijvoorbeeld het maken van een tekening, het spelen van winkeltje of het maken van een bouwwerk kan bewerkstelligen.
Als je de creativiteit van je kind wilt bevorderen, dan is het goed om speelgoed met een ‘open einde’ te gebruiken. We bedoelen materialen met onbeperkte mogelijkheden zoals blokken, klei, dierfiguren, poppen, treinbaan, knikkerbaan, verf, stempels, kralen, verkleedkleren en sets om dokter, kok of winkelier te spelen.
Werkbladen moedigen geen open vragen aan om de kennis en interesses te verbreden
Werkbladen verlangen een antwoord of een invulling. Maar meer ook niet. Als je een open vraag stelt waarbij de antwoorden per persoon kunnen wisselen, wordt er al meer van het denkvermogen van een kind gevraagd. Daarnaast wordt er van ze verlangd dat ze die gedachten op papier zetten. Bij een werkblad met bijvoorbeeld sommen is slechts het geven van een antwoord relevant. Je leert verder niets over het denkproces dat het kind doorlopen heeft, alleen dat hij het antwoord wel of niet goed heeft.
Werkbladen onthouden kinderen van beweging
Als kinderen bezig zijn met een werkblad, beweegt eigenlijk alleen de hand. Jonge kinderen moeten juist veel bewegen om zich goed te kunnen ontwikkelen. Maar een kind oefent toch zijn fijne motoriek als hij met werkbladen aan de slag gaat? Een beetje, maar er zijn andere en betere manieren om dat met jonge kinderen te oefenen.
Een werkblad verwacht vaak van kinderen dat ze een patroon volgen, cijfers op de juiste manier schrijven en dan ook nog op een zeer beperkt stukje papier. De motorische ontwikkeling van kleuters is daar nog niet aan toe. Hun hersenen moeten eerst andere verbindingen maken, willen ze uiteindelijk de vaardigheden ontwikkelen om op papier te kunnen schrijven.
Voor jonge kinderen is het van belang dat zij beginnen met het oefenen van grof-motorische bewegingen. Bewegingen die, als het gaat om schrijven, vooral vanuit de schouders komen en niet vanuit de pols. Laat jonge kinderen veel tekenen op grote vellen papier, het liefst met twee handen tegelijk. Zo stimuleer je beide hersenhelften. Geef ook geen commentaar als: ‘Wat een gekras!’ Er is geen goed of fout in het spelen.
Wil je graag de fijne motoriek oefenen? Dan is de pincetgreep voor jonge kinderen een goed begin; laat hen dingen verplaatsen of sorteren met een groot pincet, kralen rijgen, balletjes draaien met klei, een kralenplank maken, verven met de vingers en een kwast en met zand spelen.
Werkbladen ontnemen kansen om probleemoplossend te denken
Een werkblad verwacht een antwoord. Dat is het. Wil je het probleemoplossend denken stimuleren? Speel dan spelletjes, bied puzzels of smartgames aan en laat kinderen oplossingen bij ontstane problemen onder woorden brengen.
Werkbladen belemmeren kinderen de kans hun taalontwikkeling te bevorderen
Een werkblad zorgt dat de blik van je kind op het vel papier is gericht. Ze voltooien de opdracht en hoeven daarbij niet te praten. Als je kind met ‘open einde speelgoed’ in de weer is, zijn er juist heel veel mogelijkheden tot gesprekken waarbij hun taalontwikkeling bijzonder wordt gestimuleerd, vooral wanneer kinderen samen spelen. Het spelen met ‘open einde materialen’ zorgt ook voor de mogelijkheid om veel open vragen te stellen. Vragen die beginnen met waarom, waar, wie, hoe en wat. Vragen waarbij meerdere antwoorden mogelijk zijn. Hoe maken we een winkel? Waar moet de winkel worden gebouwd? Wie werkt er in de winkel? Wat wordt er in de winkel verkocht?
Werkbladen verhinderen zintuiglijke ervaringen die nodig zijn ter stimulering van de hersenen
Als kinderen een werkblad maken, worden er weinig tot geen nieuwe verbindingen gemaakt in de hersenen. Jonge kinderen moeten veel ervaren om te kunnen begrijpen. Grijpen = begrijpen. Het gebruik van alle zintuigen zorgt voor een beter en breder begrip.
Een voorbeeld:
Een volwassene kun je prima uitleggen wat een cherimoya is. We kunnen vertellen dat het een vrucht is met een gladde, groene, enigszins leerachtige schil en dat deze vrucht qua uiterlijk veel weg heeft van een artisjok. De zwarte pitten in het vruchtvlees en de geschubde schil zijn niet eetbaar. De vrucht is vlezig en zacht met een zoete smaak die doet denken aan een combinatie van banaan, aardbei en ananas.
Bij deze beschrijving krijgt een volwassene een redelijk goed beeld van deze onbekende vrucht omdat zij deze termen vroeger al hebben ervaren.
Als een kind wil begrijpen wat een cherimoya is, dan moet hij deze zien om te leren dat de vrucht groen is en een vergelijking te kunnen maken. Hij moet de vrucht voelen om te ervaren dat deze een gladde schil heeft. Hij moet zijn gehoor gebruiken om de naam van de vrucht tot zich te nemen. Daarnaast moet hij de vrucht ruiken en proeven om te ervaren wat ‘zoet’ is. Hij gebruikt dus al zijn zintuigen voor een beter begrip en heeft nieuwe woorden geleerd als vruchtvlees, vlezig en schil. Bij deze woorden hoort de ervaring. Op basis van deze ervaring heeft het kind kunnen leren.
Daarom raden wij materialen aan waarbij je kind veel gebruik kan maken van de zintuigen, zoals klei, zand, water, verf en scheerschuim. We zeggen wel vaak tegen kinderen: ‘Niet aankomen!’ Maar eigenlijk leren ze daar wel het meest van.
Werkbladen houden het vormen van vriendschappen tegen
Een werkblad is gemaakt voor één persoon, die zich afsluit van de rest van de wereld. Spel stimuleert de sociale ontwikkeling en bevordert vriendschappen met anderen.
Misschien denk je nu: maar mijn kind is heel enthousiast als ik werkbladen aanbied.
Dat kan vooral te maken hebben met jouw reactie. Werkbladen houden de maker lekker bezig. Kinderen vervullen een opdracht en worden na voltooiing overspoeld met complimenten. Ook zijn er misschien oudere broers of zussen die voornamelijk met werkboeken in de weer zijn. Jonge kinderen imiteren graag hun omgeving.
Of misschien denk je wel: in groep 3 moeten kinderen toch ook met werkbladen werken?
Vanaf groep 3 gaan kinderen inderdaad werken op het platte vlak. Ze krijgen daar voor het eerst werkboeken en worden stap voor stap meegenomen in dit proces. Hoe moet dat eigenlijk? Waar begin je en waar moet je op letten? Het is voor kinderen niet nodig om dit al van tevoren te oefenen. Er is een grote kans dat de werkboeken van groep 3 vragen om een andere aanpak dan de werkbladen in groep 2.
Daarnaast zijn er steeds meer scholen die werken aan een doorgaande leerlijn voor groep 2 en 3, waarbij scholen op zoek zijn naar een manier om meer spelend te werken in groep 3. Ze kijken hierbij juist niet meer naar het aanbieden van werkbladen in groep 2. Dit doen ze door middel van het inrichten van hoeken waar kinderen zelf een inbreng in hebben, en het bedenken van betekenisvolle opdrachten zoals het maken van bijvoorbeeld prijslijsten en menukaarten. Hierdoor werken de kinderen aan dezelfde doelen zonder een werkblad te gebruiken. Zo wordt er gekeken naar het zoveel mogelijk beperken van het werken in schriften.
Mocht je denken: maar een werkblad kan toch ook niet zoveel kwaad? Baat het niet, dan schaadt het niet!
Wij vinden spelen belangrijk. Spelen is leren. De tijd die je kind spendeert aan het maken van werkbladen, had hij ook kunnen besteden aan spelen. Want daar leert je kind echt het meest van. We snappen dat een werkblad prettig kan zijn. Je ziet immers direct resultaat! Toch zijn die resultaten ook op een andere manier te zien. Speel mee met je kind en stel hier de juiste vragen om achter hun kennis te komen. Wat is nu eigenlijk de hoogste toren? Er zijn ook werkbladen die meer geschikt zijn dan anderen. Namelijk werkbladen die reacties of spel uitlokken en waarbij interactie mogelijk is. Meester Sander heeft op zijn Pinterest pagina een aantal voorbeelden verzameld van actieve werkbladen.
Update 19 april 2020: Lees onze blog over actiebladen, hét alternatief voor werkbladen.
Bij Kleuteruniversiteit geloven we dat spelen wijzer maakt en we helpen je graag om leerzame activiteiten voor je kind te bedenken. Ga je ermee aan de slag? We zouden het super vinden als je ons een foto of filmpje stuurt. Wil je meer blogs lezen over spelen en leren? Lees dan onze algemene blog met tips voor thuis, onze blog spelen en leren met papier en karton, elke dag muziek, de blog met beweegtips of speltips bij Duplo. Wil je lezen over het belang van zelfstandig spelen? Lees dan deze blog. Heb je vragen? Mail ons gerust. Je kunt ons ook vinden op Facebook en Instagram.