We mogen weer! Een nieuw schooljaar met groepsvormende activiteiten

De eerste weken van het schooljaar zitten er alweer op. De gouden weken zijn in volle gang en je zit midden in de fases van groepsvorming; forming of zelfs al storming.

De eerste periode staat in het teken van groepsvorming: elk jaar opnieuw. De kinderen verkennen de klas, elkaar en de groep. Welke kinderen ontwikkelen een rol als leider? Welk kind neemt een plaats in op de achtergrond? Ieder kind vindt zijn plek in de groep en dat kan gepaard gaan met onrust. Dat is een geheel normale ontwikkeling. Juist tijdens de eerste weken is het belangrijk om aandacht te besteden aan het kennismaken en samenwerken. Van deze investering zal je de rest van het jaar veel profijt trekken. Melanie van den Bos is leerkracht van groep 1/2 op een Jenaplanschool en Maartje Ramakers is leerkracht van groep 1/2/3 op basisschool de Weiert. Beiden zijn ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In deze blog delen ze ideeën voor groepsvormende activiteiten die uit te voeren zijn tijdens de verschillende fases van groepsvorming.

Fases van groepsvorming

We frissen het geheugen even op alvorens we concrete voorbeelden aandragen. Want, hoe zat het ook alweer met de fases van de groepsontwikkelingstheorie? De vier fases zoals beschreven door Tuckman (1977) zijn: forming, storming, norming en performing. Mocht je al voldoende bekend zijn met deze fases, scroll dan verder naar ‘Eerste stappen naar groepsvorming – forming’

Forming
In deze eerste fase komen de kinderen samen in een nieuwe groep en leren ze elkaar kennen. In deze periode oriënteren kinderen zich op de verschillende rollen in de groep. Ook tasten ze af wat de verwachtingen zijn. Tijden deze fase heerst er onzekerheid: kinderen zijn op zoek naar structuur en veiligheid, de leiding en het voorbeeldgedrag van de leerkracht is hierbij belangrijk. Wanneer de kinderen vertrouwen in elkaar hebben en er een veilig klimaat heerst, zal de forming overgaan in de storming-fase.

Storming

Deze fase breekt ongeveer een maand na de eerste schooldag aan. Tijdens deze nieuwe periode verkennen kinderen de grenzen en kunnen er conflicten ontstaan. Kinderen ervaren verschillende persoonlijke belangen, dit kan soms voor wat botsing zorgen.

Norming

De groep ontwikkelt zich in ongeveer vier weken geleidelijk naar de normingsfase. In de groep ontstaat er meer harmonie en samenwerking. Samen met de kinderen zijn er gemeenschappelijke regels en normen ontwikkeld voor de groep. Dit is in het ideale scenario, wanneer je dit nog niet ervaart met de groep, kun je kijken bij de vorige fase wat jouw groep nog nodig heeft en hierop inspelen.

Performing

Rond de herfstvakantie bevindt de groep zich in de performingsfase. De kinderen zijn dan in staat om effectief samen te werken en voelen zich veilig om te leren.

Reforming

Gedurende een korte periode worden sommige fases opnieuw doorlopen. Deze fase wordt reforming genoemd.

Adjourning

Aan het einde van het schooljaar is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan de adjouring fase. De groep heeft alle gezamenlijke taken voltooid en er komt een periode van afscheid aan.

Eerste stappen naar groepsvorming – forming

De rol van de leerkracht om de verschillende fases van groepsvorming te ondersteunen is hierbij  essentieel. Jij bent als leerkracht de spil in het leren kennen van elkaar en het vormen van een nieuwe groep. Het ondersteunen van groepsvorming kun je doen door het uitvoeren van diverse activiteiten, gericht op samenwerking en het leren kennen van elkaar. Melanie en Maartje delen ieder hun favoriete activiteit geschikt om uit te voeren tijdens de eerste weken van het schooljaar.

Een activiteit die in de groep van Maartje een regelrechte hit is, is: ‘Hoe heet jij?’. Deze activiteit is afkomstig uit een oud project van Kleuteruniversiteit en is gedurende het hele schooljaar in te zetten. Laat de kinderen in de kring staan en neem een knuffel in je hand. Laat een kind starten met het noemen van een naam, jij loopt met de knuffel richting dat kind. Het kind waarvan de naam genoemd is moet, voordat jij met de knuffel bij hem bent, een nieuwe naam genoemd hebben van een ander kind in de kring. Als hij dit tijdig heeft gedaan, loop je met de knuffel naar het volgende kind. Wanneer het kind te laat is, tik je hem met de knuffel. Dan geeft hij de knuffel een kusje (of een high five, wat wenselijk is) en gaat het kind op zijn plek zitten. Hervat het spel en noem een nieuwe naam. Kijk zelf hoe lang je door wil gaan, je kunt deze activiteit op ieder moment afronden.

Melanie zet graag de ‘Kennismakingbal’ in. Laat de kinderen in een kringopstelling staan en pak een bal. Stel deze voor als de kennismakingsbal die graag dingen wil weten over de kinderen. Laat de kinderen iets vragen dat ze graag willen weten van de andere kinderen in de klas. Bijvoorbeeld: “Wat is je lievelingsdier?”. Laat iedereen staan in de kring, en begin als leerkracht zelf. “Ik ben Melanie, en mijn lievelingsdier is een wolf.” Daarna geef je de bal door en ga je zitten op je plek. Dit kind vertelt ook zijn naam en wat zijn lievelingsdier is. Ga door totdat ieder kind aan de beurt is geweest.

Samen spelen, samen groeien – storming

De kinderen tasten af wie welke rol in de groep krijgt. Bij deze rollen horen verschillende taken en verwachtingen. Er zijn verschillende activiteiten die je in de groep kunt doen die bijdragen aan de ontwikkeling van de kinderen tijdens deze fase. Een voorbeeld is het spel: ‘Wie mist er?’. De kinderen zitten in de kring en sluiten allemaal hun ogen. De leerkracht kiest een kind dat naar de gang gaat. Hierna doen alle kinderen hun ogen open en kijken ze welk kind er mist. Hier komen ze achter door goed met elkaar te praten, want iedereen heeft er een ander idee over. Het is bij dit spel de bedoeling dat er goed naar elkaar geluisterd wordt om tot een oplossing te komen. Uiteindelijk noemt de klas één naam mag het kind van de gang komen en onthullen wie hij was.

Iedereen telt mee! – norming

Zoals je bij de opfriscursus hebt kunnen lezen, ervaar je in deze fase dat er steeds meer een groepsgevoel ontstaat. Op dit moment kies je voor activiteiten die de harmonie in de groep versterken. Het doel is alle kinderen het gevoel te geven dat ze erbij horen. Het vriendschapsweb is een activiteit om de kinderen te laten ervaren dat ze als groep met elkaar verbonden zijn. Het laat op een speelse manier zien hoe belangrijk vriendschap en samenwerking zijn in de groep. Voor deze activiteit heb je een bolletje wol nodig. Laat de kinderen in een kring staan en geef een kind een bol met wol. Hij gooit de bol naar een ander kind en geeft hem een compliment. Het kind dat de wol heeft gevangen, houdt dit stukje touw vast en gooit het opnieuw. Op deze manier ontstaat er een web, het web van vriendschap dat is ontstaan door mooie complimenten. Je kunt bespreken hoe het voelde om een compliment te geven, en welk gevoel het gaf om een compliment te ontvangen. Ook kun je nog bespreken hoe belangrijk samenwerken is. Want wat zou er gebeuren als één iemand het touw loslaat?

Samenwerken aan een sterke basis – performing

De periode voor de herfstvakantie zul je merken dat de groep één geheel is. Wanneer je ervaart dat dit in jouw groep nog niet vanzelfsprekend is, kun je kijken in de vorige fases waar de groep nog extra behoefte aan heeft. Vanaf dit moment kun je samen nog meer gaan groeien en aan andere dingen gaan werken. Melanie vindt het belangrijk om in haar groep extra nadruk te leggen op het samenwerken. Een activiteit die zij hiervoor inzet is het samen bouwen van een toren. Het is de bedoeling dat de toren zo hoog mogelijk wordt, zonder om te vallen. De kinderen overleggen en bekijken wat hun aanpak zal worden. Ieder kind in de groep krijgt één of twee blokjes, en om beurten voegen zij één blokje toe aan de toren. Laat hen de opdracht in groepen uitvoeren om ook de samenwerking te stimuleren. Zorg daarbij voor leerkracht nabijheid, zodat je kan ondersteunen in een growth mindset.

Gouden ballonnen

Het ophangen van een reeks genummerde gouden ballonnen met cijfers kan een aantrekkelijke manier van het aanbieden van de groepsvormende activiteiten zijn. De cijfers corresponderen met geplande activiteiten. Schrijf de groepsvormende activiteiten op een klein blad en stop deze in de ballon. Laat elke dag een ballon kapot prikken en bekijk samen welke activiteit uitkomt. Voer deze activiteit samen uit en herhaal dit tot alle ballonnen van de lijn zijn.

En nu verder!

De groepsvorming ontwikkelt zich verder, en steeds kijk jij wat er nodig is om richting te geven aan dit proces. Het vormen van een groep en onderhouden van een goede sfeer is een doorlopend proces, dit zal niet stoppen na de gouden weken. Wel zal je er het schooljaar lang profijt van hebben wanneer je hier in de eerste weken flink in investeert.

Hopelijk heeft deze blog je geïnspireerd om met de activiteiten aan de slag te gaan. Mocht je de ideeën uit deze blog gebruiken, deel dan gerust foto’s met ons!

Wil je meer van onze klassen zien? Volg ons dan op Instagram via @juf_melanieb en @deklasvanjufmaartje. Heb je na deze blog vragen over zaken of wil je iets anders weten of delen? Stuur dan gerust een bericht via Instagram of je kunt ons bereiken via de Facebook-groep Vrienden van Kleuteruniversiteit of mail naar ambassadeur@kleuteruniversiteit.nl. We gaan heel graag met je in gesprek!