Traumasensitief lesgeven

Evelyn Dijks is werkzaam in groep 1/2 op Taalschool de WereldDelen in Heerlen. Ze is ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In haar klas zitten kinderen die onder andere gevlucht zijn uit oorlogsgebied, waardoor ze regelmatig te maken krijgt met kinderen met een trauma. Door middel van traumasensitief lesgeven, zorgt zij ervoor dat het gevoel van veiligheid en vertrouwen bij de kinderen vergroot wordt. In deze blog vertelt ze wat traumasensitief lesgeven inhoudt en geeft ze tips.

Traumasensitief

Als een kind een ingrijpende gebeurtenis ervaart, kan dit tot een trauma leiden. Het kan zijn dat het kind een ongeluk meemaakt, een ouder verliest of te maken krijgt met emotionele of fysieke mishandeling. Door middel van traumasensitief lesgeven kun je bij kinderen met een trauma het gevoel van veiligheid en vertrouwen vergroten.

Soorten trauma’s

Er zijn verschillende soorten trauma’s te onderscheiden: een enkelvoudig trauma, een chronisch trauma of een complex trauma. Een enkelvoudig trauma is als gevolg van een heftige, eenmalige en meestal kortdurende gebeurtenis, bijvoorbeeld een verkeersongeluk. Een chronisch trauma is een trauma door meerdere heftige gebeurtenissen gedurende langere periode, denk hierbij aan huiselijk geweld. De veerkracht van het kind kan verminderen, doordat het kind nog niet hersteld is van de voorgaande gebeurtenis. Wanneer een chronisch trauma opgelopen wordt op jonge leeftijd, kan er een complex trauma ontstaan. Dit trauma heeft een negatieve impact op de ontwikkeling van het kind. Denk hierbij aan huiselijk geweld en emotionele of fysieke verwaarlozing.

Niet elke heftige gebeurtenis ontwikkelt zich als een trauma. Dit hangt af van een aantal factoren. Eén van de factoren is de leeftijd van het kind. Hoe jonger het kind is, des te  meer kans op een trauma. De eerste levensjaren zijn essentieel voor een veilige hechting en voor het creëren van een veiligheidsgevoel. Wanneer het kind een heftige gebeurtenis meemaakt, heeft dit daarop impact. Ook het missen van een omgeving die je steunt verhoogt de kans op een trauma en daarnaast speelt de veerkracht van een kind mee.

Window of Tolerance

Kinderen met een trauma hebben meerdere momenten op een dag waarin zij stress ervaren. Verschillende situaties kunnen hier een trigger voor zijn. Denk hierbij aan het verheffen van je stem, een onderwerp dat in de les naar voren komt of het veranderen van de dagstructuur.

Het Window of Tolerance is een model om uit te leggen in welke toestand je brein zich bevindt. Binnen je Window of Tolerance kun je onder andere leren en logisch redeneren. Als je buiten je Window of Tolerance komt, kom je in de fight-, flight- of freeze modus. Buiten je Window of Tolerance ben je niet in staat om te leren, je bent dan gericht op overleven.

In de klas

In de praktijk blijkt dat gedrag voortkomend uit een trauma vaak onopgemerkt blijft, doordat er eerder aan een stoornis wordt gedacht en doordat de leerkracht over te weinig informatie beschikt over de situatie en geschiedenis van het kind.

Daarnaast is het als leerkracht goed om je bewust te zijn van de verschillende reacties van een kind in een voor hen stressvolle situatie. Wanneer het kind stress of gevaar ervaart, hebben zij een fight-, flight- of freeze reactie. Bij een fight reactie wordt het kind boos. Bij een flight reactie vlucht het kind uit de situatie, denk hierbij aan onder de tafel kruipen, de leerkracht niet willen aankijken of weggaan uit het lokaal. Bij een freeze reactie laat het kind de gebeurtenis over zich heen komen. Zij komen tijdens de freeze reactie in een soort overlevingsstand.

Traumasensitief lesgeven

De basis voor het werken met kinderen met een trauma noem je traumasensitief lesgeven. De speerpunten voor het traumasensitief lesgeven zijn:

• Het herkennen van hoe een trauma tot uiting komt in het gedrag van een kind. Denk hierbij aan de fight-, flight- en freeze reacties.
• Het begrijpen welke impact een trauma kan hebben op de ontwikkeling en het gedrag van een kind. Bij het hebben van trauma is het mogelijk dat het kind niet of nauwelijks tot leren komt. Ook op sociaal-emotioneel vlak kan het kind opvallen. Het is belangrijk dat de Window of Tolerance wordt vergroot, zodat de ontwikkeling niet stagneert.
• Het op een begripvolle manier reageren op gedragsmatige of emotionele uitdagingen van het kind. De fight-, flight- en freeze reactie is geen bewust gedrag van het kind, dit vraagt om empatisch vermogen van de leerkracht. Als leerkracht is het belangrijk dat je rustig reageert, je stem niet verheft, duidelijk bent en structuur biedt. Daarnaast is het voor het kind vaak prettig als zij de nabijheid van de leerkracht voelt.
• Het kind helpen met het reguleren en controleren van eigen emoties, gedachten en gedrag.
• Weten welke impact lesgeven aan getraumatiseerde kinderen heeft op de leerkracht zelf en hoe de leerkracht voor zichzelf kan zorgen.

Tips voor het traumasenstief lesgeven

Er zijn verschillende tips om traumasensitief lesgeven toe te passen:

1. Als leerkracht is het van belang dat je je bewust bent van de mogelijke effecten van een trauma op gedrag en de ontwikkeling van het kind.
2. Een veilige en voorspelbare omgeving creëren is ontzettend belangrijk. Het hebben van een vaste (zichtbare) dagstructuur, duidelijke regels en routines en door het creëren van voorspelbaarheid weten de kinderen wat er van hen verwacht wordt.
3. Het opbouwen van een positieve relatie met de leerling is belangrijk. Dit zorgt ervoor dat het vertrouwen en het gevoel van veiligheid bij het kind vergroot wordt.
4. Het aanleren van strategieën om het kind te helpen hun emoties te herkennen en te reguleren. Denk hierbij aan ontspanningsoefeningen of ademhalingsoefeningen.
5. Traumasensitief lesgeven vereist een differentiatiebenadering. Dit houdt in dat er rekening moet worden gehouden met individuele behoeften en mogelijkheden van het kind.
6. Tot slot is het belangrijk om ouders te betrekken bij het onderwijsproces, zodat er informatie uitgewisseld kan worden, maar ook de ontwikkelingen besproken kunnen worden.

Tot slot

Het is belangrijk om je bewust te zijn dat er bepaalde triggers zijn bij kinderen die het trauma kunnen oproepen, denk aan harde geluiden, het verheffen van je stem of door bepaalde onderwerpen die aanbod komen in je les. Door traumasensitief lesgeven kun je het gevoel van veiligheid en vertrouwen bij het kind vergroten. Ik hoop dat je na het lezen van deze blog je bewust bent van de triggers die bij kinderen het trauma op kunnen roepen en dat de tips je kunnen helpen bij het vergroten van het gevoel van veiligheid en vertrouwen.

Wil je meer van mijn NT2-kleuterklas zien? Volg mij dan op mijn Instagram via @juf_evelyn. Wil je meepraten over het kleuteronderwijs, doe dit dan in de Facebook-groep Vrienden van Kleuterunivitersiteit