Concentratie bij kleuters – Kleuteruniversiteit

Dat kleuters een korte spanningsboog hebben is algemeen bekend. Jonge kinderen leren van nature niet door stil te zitten en zich langere tijd achter elkaar te concentreren. Maar toch is de vaardigheid om je te kunnen concentreren iets waar je met kleuters aan werkt. Anouk Greving is ambassadeur van Kleuteruniversiteit en werkzaam in groep 1/2 op IKC Borgman Ebbinge in Groningen. In deze blog geeft Anouk tips over hoe je kan inspelen op de korte spanningsboog van kleuters.

Ga in gesprek

Aan het begin van het schooljaar heb je vast met de kinderen in jouw groep afspraken gemaakt. ‘We luisteren naar elkaar, we steken onze vinger op als we iets willen vragen, in de kring hebben we een luisterhouding, etc.’ Maar ben je wel eens in gesprek gegaan met de kinderen over het concentreren? Hoe ervaren de kinderen het concentreren in de klas? Hoe ziet het er volgens hen uit als zij geconcentreerd zijn? Op deze manier geef je de kinderen eigenaarschap en zullen ze bewuster en gemotiveerder bezig zijn met hun gedrag. Probeer jezelf open te stellen voor de ideeën van de kinderen. Stel jezelf eens de vraag wat jouw verwachting is en waar jouw grens ligt. Als een kind liever ligt of zijn stoel omgekeerd heeft staan terwijl hij naar je luistert, is dat oké voor jou? Als een kind aangeeft dat hij zijn handen lastig stil kan houden, mag hij dan bijvoorbeeld een stressbal of speelgoed in handen hebben om mee te bewegen? Vind jij dit zelf als leerkracht niet prettig, maak dit dan bespreekbaar met het kind. Zorg ervoor dat jullie elkaar begrijpen en dat het kind niet het gevoel heeft dat hij iets móét van jou. Je maakt afspraken om het kind het beste te laten leren. Voor sommige kinderen kan het een zoektocht zijn naar de beste situatie om zich te kunnen concentreren. Neem het kind mee in die zoektocht! Zo kwam ik erachter dat mijn groep het héérlijk vindt als zij tijdens het luisteren van een verhaal mee mogen ‘droedelen’. Tijdens het voorlezen mogen zij gehurkt bij hun stoel tekeningen maken bij wat ik voorlees. Alle kinderen waren betrokken en konden het verhaal navertellen.

Stap voor stap

Je bent in gesprek geweest met de kinderen, hebt afspraken gemaakt over hoe het concentreren er bij hen uit ziet, maar tóch zie je dat de kinderen moeite hebben om zich te concentreren. Het aanleren van een verwachte leerhouding gaat bij jonge kinderen niet van nature. Het is dus van belang dat je accepteert dat je kinderen erop moet blijven wijzen dat ze hun vinger opsteken, je aankijken als je iets vertelt en hen verder begeleidt in dit proces. Herinner jezelf eraan dat je hiervoor de tijd mag nemen. Kinderen hebben dit nodig en dat is oké.

Motivatie

Als je wilt dat kinderen zich ergens op concentreren dan is het van belang dat zij daarvoor gemotiveerd zijn. Bekijk je aanbod eens kritisch. Is het doel dat jij wilt bereiken te koppelen aan een thema/onderwerp wat momenteel erg leeft bij jouw in de groep? Kun je een doel koppelen aan populair speelmateriaal in jouw groep? Bedenk bijvoorbeeld eens een tel- of bouwactiviteit met lego als jij echte legofans in jouw groep hebt. Daarnaast is motivatie ook gekoppeld aan betrokkenheid. Bekijk hoe jij de kinderen nog meer betrokken kunt maken bij jouw lessen. Probeer eens andere werkvormen uit, zorg voor interactie en maak de activiteiten niet te lang.

Afwisseling

Smidts (2018)* schrijft over de samenwerking tussen het filterbrein, het actiebrein en het rustbrein. Het filterbrein is het aandachtssysteem in de hersenen dat aan de slag gaat met de informatie uit onze omgeving. De hele dag door hebben we te maken met miljarden prikkels: licht, temperatuur, kleuren, vormen, geluiden, gezichtsuitdrukkingen, bewegingen, enzovoort. Die miljarden prikkels kunnen we nooit allemaal tegelijk verwerken. Het filterbrein bepaalt welke prikkels we doorlaten en welke niet. Het actiebrein bestaat uit de executieve functies en het rustbrein betreft het organiseren van het geheugen en voorbereiden op de toekomt. Het rustbrein is actief wanneer we een moment van rust hebben. Juist dan is het brein ook actief. Om tot leren te komen is afwisseling tussen het inzetten van de verschillende breinen noodzakelijk. Zo ben ik mijn kleine kringen gaan inplannen op andere momenten dan vlak na de grote kring. Zo krijgen de kinderen eerst ruimte om met hun rustbrein vrij te spelen of tijdens dit moment hun actiebrein in te zetten tijdens het samenspel, voordat ze hun filterbrein inzetten tijdens de kleine kring. Ook in de kleine kring ben ik mij nu meer bewust van het afwisselen van luisteren/concentreren, zelf actief bezig zijn en een rustmoment.

Het veranderen van de omgeving

Bekijk de fysieke en sociale omgeving in jouw klas om vast te stellen of er belemmeringen zijn die weggenomen kunnen worden, of omgekeerd: of er dingen zijn die aan de omgeving kunnen worden toegevoegd om het functioneren te verbeteren. Zo had ik in het midden van mijn kring een tafel staan. Deze tafel lokte bij de kinderen uit om hierop te gaan hangen. Daarnaast gaf het strijd, iedereen wilde aan tafel zitten, terwijl een kring óm de tafel heen voldoende was. Hierdoor gingen de kinderen dicht op elkaar zitten wat voor onrust zorgde. Ik heb de tafel uit de kring gehaald en vervangen door een kleed. De kinderen gaan nu ruim om dit kleed zitten en gaan verder van elkaar zitten, ze zoeken zelf de ruimte op.

Het veranderen van de aard van de taken die we kinderen laten uitvoeren

Dat het concentreren lastig gaat kan ook te maken hebben met de taak die we de kinderen geven. Bekijk de taken die jij de kinderen geeft eens kritisch. Lukt het de kinderen niet om zich te concentreren op de door jou gegeven taak probeer dan eens het volgende:

Maak de taak korter. Je kunt de taak korter maken of in behapbare stukken opbreken.
Expliciteer de verschillende stappen. Leg de stappen duidelijk uit. Breek waar nodig de stappen in nog duidelijker of kleinere stappen.
Zorg ervoor dat de taak een gesloten eind heeft. Taken met een open eind kunnen kinderen ontmoedigen. Deze taken kosten planning, te veel beslissingen of te veel tijd.
Zorg voor variatie of keuzemogelijkheden met betrekking tot de taken of de volgorde waarin ze worden uitgevoerd. Laat het kind suggesties doen voor de aanpassing van taken om ze interessanter of overzichtelijker te maken. Of geef het kind inspraak in de volgorde waarop taken gedurende de dag worden uitgevoerd.

Het veranderen van de manier waarop we kinderen eraan herinneren op zich te concentreren

Denk eens na over hoe jij kinderen herinnert aan de gemaakte afspraken over het concentreren. Hieronder volgen tips. Bij deze tips is het van belang dat je ze van te voren met de kinderen bespreekt. Je kunt er ook voor kiezen om afspraken te maken met een individueel kind of een klein groepje kinderen waarvan jij denkt dat het hen kan helpen.

Verbale aanwijzingen of geheugensteuntjes. Je kan als leerkracht een woord of regel afspreken die je noemt om een kind of de hele groep er aan te herinneren om zich te concentreren.
Visuele aanwijzingen. Pas zichtbaar aangebrachte geheugensteuntjes toe. Stel bijvoorbeeld een knuffel centraal. Deze knuffel wil graag leren hoe je je concentreert. Als die knuffel bij de kinderen zit dan doen de kinderen dit voor. Zo kan de knuffel bijvoorbeeld een plek in de kring krijgen.
Of hang de uit te voeren stappen op. Zo maakte ik bij het project van Agent en Boef gebruik van het stappenplan uit het project. Als de stappen visueel zijn, heeft het kind de controle en overzicht en kan het zich beter concentreren.

Tijdschema’s. Maak een schema voor een specifieke gebeurtenis of voor een periode waarin het kind gaat werken aan zijn spanningsboog. Voor jonge kinderen zijn schema’s met afbeeldingen het handigst. Het kind kan hierin betrokken worden door deze zelf te tekenen. Vaste schema’s voorzien het kind een duidelijk geordend overzicht, waardoor het concentreren makkelijker zal gaan.

*Bron:

Smidts, D. (2018). Zelfsturing in de klas: over aandacht, executieve functies en rust. Uitgeverij Nieuwezijds.

Ik hoop dat je met deze tips aan de slag kunt met jouw groep. Ga jij aan de slag met de tips of heb jij zelf nog ideeën over dit onderwerp? Ik vind het leuk als je ze deelt in de Facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Vind je het leuk om mij verder te volgen dan kan je mij op Instagram vinden als Jufnoek.