Reflecteren met kleuters

Susanne Oversier is werkzaam in de ZML startgroep van de A.J. Schreuderschool in Rotterdam en Renate van Ruijven is werkzaam in unit 1/2 op de Joannesschool in Naaldwijk. Beiden zijn ze ambassadeur van Kleuteruniversiteit.

Tegenwoordig wordt er vaak aan je gevraagd om te reflecteren, ook van de kinderen in de bovenbouw wordt dit verwacht. Kunnen alleen oudere kinderen dit of kunnen kleuters ook reflecteren? Susanne en Renate gingen op onderzoek uit!

Reflecteren

Reflecteren is een groot begrip en is op veel verschillende niveaus uit te oefenen. Op HBO’s wordt een hoog niveau van reflecteren verwacht, maar ook op de basisschool wordt er van kinderen verwacht om te kijken naar hun eigen leerproces, ook wel terugkijken genoemd. Reflecteren is dus eigenlijk het nadenken over je eigen werk en daar een mening over te formuleren. Het is een moment van stilstaan, zodat je leert van je ervaringen. Je reflecteert dus om jezelf verder te ontwikkelen, dit geldt voor een student, maar ook voor een kleuter.

Waarom is reflecteren belangrijk

Wanneer kinderen leren reflecteren, krijgen zij meer inzicht in hun eigen manier van denken en leren. Kinderen merken op deze manier dat ze invloed hebben op hun eigen prestaties. Ze ontwikkelen het vermogen om terug te kijken, om over het verleden te praten. Ze leren terug te kijken op persoonlijke ervaringen. Vergeet hierbij niet dat kleuters leren met hun hele lijf. Ze kunnen niet op alles reflecteren, maar wel op gebeurtenissen waarbij zij zelf actief en emotioneel betrokken waren. Reflecteren vergroot de betrokkenheid bij kinderen, ze horen elkaars ervaringen en worden enthousiast. Tevens kun je kinderen op deze manier activeren. Door reacties als: “Juf, ik weet echt niet wat ik moet kiezen.” of “Ik had echt geen zin om te werken.” kunnen leiden tot de vraag: “Hoe kwam dat en wat kun je hier de volgende keer aan doen?”. Deze vragen zorgen ervoor dat de kinderen nadenken over hun eigen leerproces. Daarnaast krijg je als leerkracht door een moment van reflectie een goed beeld over wat er in het kind omgaat. Door te observeren kom je al veel te weten over de kinderen, wellicht worden jouw gedachtes tijdens het reflectiemoment bevestigd door het kind zelf.

Evalueren of reflecteren

Evalueren en reflecteren heeft veel van elkaar weg en wordt vaak door elkaar gehaald. Wanneer je kijkt naar de taxonomie van Bloom, de orde van denkvragen, bevindt evalueren zich in een lagere denkorde dan reflecteren. Wanneer je evalueert, blik je terug op het proces en geef je hier een bepaalde waardering aan. Reflecteren gaat dieper en vraagt om een analyse over je eigen handelen. De nadruk ligt dan niet op het feit of je het wel goed hebt gedaan of niet, dit komt bij evalueren juist wel naar voren. Na het reflecteren kan er geëvalueerd worden en eventueel een beoordeling worden gegeven aan het proces.

Rol van de leerkracht

Het is van groot belang dat je als leerkracht zorgt voor een veilige sfeer. Dit is de basis om ervoor te zorgen dat kinderen vrijuit over hun mening kunnen praten. Als leerkracht ben jij er ook voor om de kwaliteit van het gesprek hoog te houden. Hierbij zijn de volgende tips van groot belang:

• Neem de tijd voor een gesprek, niet iedereen hoeft aan de beurt te komen, morgen weer een nieuwe dag!
• Help de kinderen op weg door jouw bevindingen te delen.
• Stel open vragen.
• Neem je observaties mee in het gesprek en vul de kinderen aan waar nodig.
• Laat merken dat je trots bent op wat ze vertellen en wat ze hebben gedaan.
• Help kinderen het verband te leggen tussen wat ze van plan waren om te gaan doen en wat ze uiteindelijk hebben gedaan.
• Laat non-verbaal merken dat je het interessant vindt wat een kind vertelt, door oogcontact of instemmend te knikken.

Wellicht de belangrijkste! “Ga op je handen zitten en luister.” Kleuters kunnen zoveel meer dan wij soms denken.

Gaaf! Hoe ga ik aan de slag?

Onze tips? Ga het vooral proberen en ervaren, als leerkracht weet jij het beste wat er past in jouw groep. Is het voor jouw kinderen van groot belang om het leren visueel te maken, met bijvoorbeeld de leerkuil, doe dit. Merk je dat dit juist niet de manier is, maar past het meer bij jou om een gesprek te voeren, maak hier dan gebruik van. Hier beschrijven we enkele manieren om met jouw groep te reflecteren.

• Voer een kringgesprek. Ga in gesprek over een kringactiviteit, werkles, buitenactiviteit etc. Vind je het lastig om vragen te bedenken om het gesprek uit te lokken? Kijk dan eens bij onze blog over een positieve mindset. De bijlage van deze blog bevat vragen die uitstekend zijn om met kinderen te reflecteren. Heb je ze nog niet gezien? Kijk dan snel hier.
• Voer een kindgesprek over een bepaalde activiteit of juist een doel wat nog moet worden behaald . Door een gesprek één op één heb je echt de tijd voor een kind.
• Maak tijdens activiteiten veel foto’s. Deze foto’s kun je vervolgens projecteren op het digibord. Op deze manier heb je een mooie starter voor het gesprek en kan het kind vertellen over wat hij heeft gedaan en hoe hij dat heeft aangepakt en wat hij de volgende keer anders zou doen.
• Maak een collage van foto’s waar een kind trots op is, ga aan de hand hiervan met elkaar in gesprek. Waarom ben je hier trots op, wat heb je hiervan geleerd, etc.
• Hang een schaal op van 1 tot 10 met smileys,van teleurgesteld naar blij. Door deze schaal kunnen kinderen de activiteit in schalen en zo met elkaar in gesprek te gaan over de activiteit
• Wanneer je merkt dat het voor de kinderen te moeilijk is om met woorden antwoord te geven op de vragen, geef de kinderen dan keuzemogelijkheden of geef ze afbeeldingen waarmee ze kunnen laten zien hoe ze het hebben ervare (denk aan heel blij, blij, neutraal, boos, heel boos)

Hopelijk heeft deze blog je geïnspireerd om ook met kleuters te gaan reflecteren. Wil je meer van onze klas en werkwijze zien? Volg ons dan op Instagram via @jufsuusinactie en @jufrenate. Heb je na deze blog vragen over het reflecteren met kleuters. Stuur ons dan gerust een bericht via Instagram of je kunt ons bereiken via de Facebook-groep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Je kunt ook mailen naar ambassadeur@kleuteruniversiteit.nl. Wij gaan graag met je in gesprek!