Zo pak je spelbegeleiding in de kleutergroep aan

Manon Budding is werkzaam in groep 1-2 op Basisschool Omnia in Nootdorp. Susanne Oversier is werkzaam in de startgroep op de A.J. Schreuderschool in Rotterdam. Ze zijn allebei ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In deze blog vertellen Susanne en Manon over verschillende vormen van spelbegeleiding en hoe zij dit aanpakken in de klas.

Verschillende vormen van spelbegeleiding
Spelen is belangrijk voor de ontwikkeling van het kind: hierdoor leren ze de wereld om hen heen beter begrijpen en ontwikkelen ze onbewust allerlei vaardigheden. Als leerkracht kun je het kind verder helpen in het spel door dit te begeleiden. In deze blog gaan we in op drie verschillende vormen waarop je kinderen kunt begeleiden in hun spel.

Geleid spel: het spel in de hoeken wordt voorbereid in de kring. De leerkracht demonstreert nieuwe spelhandelingen en verbindt hier woorden aan. Door de kinderen dit na te laten doen, ervaren ze de betekenis van deze woorden met hun hele lijf.

Begeleid spel: De leerkracht speelt mee in de hoek en stimuleert de kinderen tot het gebruik van de nieuwe handelingen en daagt uit tot het gebruik van taal. Het is per kind verschillend hoeveel begeleiding het nodig heeft tijdens het spel; de leerkracht maakt hierin zelf keuzes.

Niet begeleid spel: De kinderen gaan zelf spelen in de spelhoeken. Hierbij observeert de leerkracht of de kinderen de eerder geleerde spelhandelingen toepassen in hun spel en vervolgens zelf verder uitbreiden. De leerkracht verrijkt het spel waar nodig.

Spelbegeleiding binnen het ZML onderwijs
Susanne werkt in het ZML onderwijs. De opbouw in het begeleiden van spel gaat er op een andere manier aan toe dan in het regulier onderwijs. Voor veel kinderen is spelen een moeilijke opdracht. De kinderen missen structuur, weten niet wat ze met het materiaal moeten doen en hebben iemand nodig waar ze dan op terug kunnen vallen. Door de speelmomenten voor de kinderen overzichtelijker te maken en te structureren door middel van begeleiding, voorkom je bijvoorbeeld frustratie en ruzie, waardoor de kinderen succeservaringen opdoen tijdens het spelen. Natuurlijk is het afhankelijk van het kind, want er zijn ook zeker kinderen die wel de mogelijkheid hebben om zelf te ontdekken wat ze met het spelmateriaal of de hoek kunnen doen.

Thematische hoeken
Samen met haar duo zorgt Susanne ervoor dat het spel altijd aansluit bij het thema waar op dat moment over gewerkt wordt. Susanne: “Naast de leerkracht beschikken wij ook over een onderwijsassistent en een zorgassistent. We creëren verschillende speelhoeken. Zo is er altijd de zandtafel, klei of ander fijn motorisch materiaal waar de kinderen zelfstandig kunnen spelen. Er is ook een hoek waar begeleid een thematisch gezelschapsspel gespeeld wordt en we hebben de huishoek en/of de bouwhoek. Vaak wordt in één of meerdere hoeken gewerkt met begeleid spel.

Werken met een spelscript
We kijken of er binnen het thema een boek centraal staat waar een spelscript bij gemaakt kan worden. Een spelscript bestaat uit afbeeldingen uit het boek die aangeven welke activiteiten in welke volgorde de kinderen kunnen uitvoeren in de hoek. Hierbij is altijd een leerkracht of assistent aanwezig om de kinderen te begeleiden. Een spelscript zorgt voor duidelijkheid en structuur. Zo leren de kinderen hoe ze in de hoek kunnen spelen rondom het thema.

Introductie van een nieuwe hoek
Wanneer er een nieuwe hoek in de klas wordt geïntroduceerd, gebeurt dit eerst door middel van geleid spel. We laten in de kring zien welke activiteiten er in welke volgorde uitgevoerd kunnen worden en hoe deze uitgevoerd kunnen worden. Daarna laten we kinderen dit herhalen om te controleren of ze begrijpen wat de bedoeling is. Wanneer dit duidelijk is gaan we tijdens de spelmomenten in de hoek aan de slag. De kinderen mogen het zelf proberen, maar er is altijd iemand bij om te ondersteunen of begeleiden waar nodig. Het ene kind doorloopt helemaal zelfstandig het spelscript en heeft zelfs nog eigen ideeën die uitgespeeld kunnen worden, het andere kind wordt met de hand meegenomen in het spelscript om te ervaren wat de mogelijkheden in de hoek zijn. Maar er is altijd iemand aanwezig die met de kinderen meespeelt. Dit kan vanuit een rol uit het spelscript, maar kan ook echt puur vanuit de begeleidende rol zijn, zodat het bijvoorbeeld niet uit de hand kan lopen wat betreft gedrag. Het is maar net wat de kinderen die op dat moment spelen in de hoek nodig hebben.

Spelverrijking
Halverwege het schooljaar, als de kinderen gewend zijn aan de manier van spelen, bereiden we mogelijkheid van begeleid spel uit naar twee hoeken. Zo hadden we afgelopen jaar aan het eind van het schooljaar een picknickhoek en de ijswinkel. Bij de picknickhoek was door de ervaring van het eerste half jaar weinig tot geen begeleiding meer nodig en bij de ijswinkel was wel begeleiding nodig, omdat hier nieuwe vaardigheden geoefend werden. Door het rustig en duidelijk op en uit te bouwen in de loop van het schooljaar, zie je de kinderen groeien in hun spelontwikkeling. Ze begrijpen steeds beter wat ze kunnen doen in de hoek, hoe ze het kunnen doen en ook hoe ze dat samen kunnen doen.”

Spelbegeleiding in een reguliere groep 1-2
Manon werkt in groep 1-2 op een reguliere basisschool, waarbij spelen centraal staat. Manon: “We werken met vijf thema’s per jaar, waardoor er voldoende tijd is om samen de hoeken in te richten en het spel te verdiepen en te verrijken. Spelbegeleiding heeft dan ook een permanente rol in onze planning. Door te observeren, bepaal ik wat de kinderen op dat moment nodig hebben.

Spelbegeleiding in de kring
Gedurende het thema wisselen de verschillende vormen van spelbegeleiding elkaar af. Aan het begin van het thema beginnen we vaak met demonstratiespel in de grote kring. We nemen materialen uit de hoek mee in de kring en demonstreren welke spelhandelingen hierbij passend zijn. Ik laat in de kring bijvoorbeeld zien hoe de fietsenmaker een band plakt, hoe je een fietsenkeuring doet of hoe je een gesprek voert met je klant. Hierbij gebruik ik taal die de kinderen later ook kunnen gebruiken in de hoeken. Bijvoorbeeld: ‘Goedemorgen, kan ik u helpen?’.

Meespelen in de hoeken
Na het demonstreren van het spel is het aan de kinderen om te gaan spelen in de hoek. Ik speel mee en neem hierbij verschillende rollen aan. Als het kind nog niet zo ver is in zijn spelontwikkeling neem ik dezelfde rol aan als het kind, zodat het kind de handelingen kan imiteren. Als het kind verder is in zijn spelontwikkeling speelt het kind zijn eigen rol en speel ik mee in een andere rol. Op deze manier kan ik het kind nog wel begeleiden en wijzen op dingen, maar heeft het kind de ruimte om zelf handelingen te kiezen passend bij zijn rol. Sommige kinderen kunnen zelf al handelingen passend bij hun rol bedenken en uitvoeren, dan begeleid ik alleen nog bij de voor- en nabespreking van het spel. We bespreken wat er gespeeld gaat worden. De nabespreking vindt vaak plaats in de kring waar we terugblikken terug op het spel. Missen er nog materialen in de hoek of hebben we iets nieuws geleerd van elkaar? Er is dan ook tijd om de kinderen een korte demonstratie te laten geven van wat ze geleerd hebben tijdens het spelen. Op deze manier leren de anderen hier ook van en kunnen dit later weer toepassen in het spel. Net als Susanne werken wij ook met een spelscript; we hangen foto’s op van de handelingen die passend zijn bij de rollen. De kinderen die daar behoefte aan hebben, kunnen hiernaar kijken om hun rol vorm te geven.

Spelverrijking
Daarnaast is er ook ruimte voor vrij spel; de kinderen spelen dan zelfstandig in de hoeken. Ik observeer het samenspel, de spelhandelingen en het gebruik van taal. Wanneer nodig verrijk ik het spel door een vraag of probleem in te brengen. Ik loop dan bijvoorbeeld mompelend door de winkel en zeg: ‘Ik ben benieuwd hoeveel die lamp kost’. Dit zet de kinderen aan tot het maken van prijskaartjes waar we op een later moment weer mee kunnen rekenen in de hoek. Of ik loop naar de winkel toe en zeg: ‘Hmm, ik vraag me af of de winkel open is. Ik kan dit nergens zien’. Dit bespreek ik dan met de kinderen in de hoek, Als het hen niet lukt om een oplossing te bedenken, vragen we het tijdens de nabespreking in de kring aan de klas en zo komen we alsnog tot een oplossing. De kinderen maken dan in de volgende speel-leertijd een bordje met ‘open’ en ‘gesloten’. Op deze manier zijn de kinderen onbewust ook bezig met taal- en rekendoelen tijdens het spelen.

Spelbegeleiding zorgt ervoor dat kinderen zich ontwikkelen op verschillende gebieden en verder komen in hun spel. Wij hopen dat je na het lezen van deze blog een goed beeld gekregen hebt van op welke manier wij spelbegeleiding aanpakken in de klas en dat we je handvatten gegeven hebben voor hoe je dit zelf kunt aanpakken in de klas.

Heb jij naar aanleiding van deze blog nog vragen of wil je meepraten? Dat kan in de Facebook-groep vrienden van Kleuteruniversiteit of volg kleuteruniversiteit op Instagram via @kleuteruniversiteit. Wil je een kijkje nemen in onze klassen? Je kunt ons volgen op @jufsuusinactie en @jufmanonster.