Inspiratieblog: De kleuter aan zet

Esther Voorburg is werkzaam op Obs ‘t Startblok in Achterveld en is ambassadeur bij Kleuteruniversiteit. In deze blog vertelt zij hoe eigenaarschap bij kinderen al op jonge leeftijd vergroot kan worden. Zij neemt je in deze blog mee aan de hand van een voorbeeld uit het Kleuteruniversiteit project ‘Samen kunnen we alles’, geschreven bij het gelijknamige boek van Ingrid & Dieter Schubert.

Ken je dat ook? De kinderen zijn tijdens een speel/werkmoment bezig met een werkje en komen de volgende vraag stellen: ‘Ben ik al klaar?’. Je geeft feedback en het kind gaat vrolijk verder met zijn werk. Ditzelfde kind staat een paar minuten later met dezelfde vraag voor je. Dit herhaalt zich een aantal keer. Tsja, denk je dan, voor wie maakt dit kind het werkje eigenlijk, voor de juf of voor zichzelf? Dit kan echt anders! Wil je weten hoe? Lees dan deze blog!

Deep learning

Op Obs ‘t Startblok werken wij volgens het onderwijsconcept ‘Deep Learning’. Deep Learning in deze context is feitelijk een beweging naar betekenisvol en kindgericht onderwijs. Leidend hierbij is dat de leerling actief betrokken wordt bij het eigen leerproces. Het kind staat centraal en wordt gestimuleerd om vanuit zijn eigen nieuwsgierigheid op onderzoek uit te gaan. Eigenaarschap is essentieel voor betrokkenheid en daardoor voor goede schoolresultaten.

De verdieping van het eigenaarschap van het kind zoeken wij in het stimuleren van de intrinsieke motivatie van leerlingen. Op het moment dat een kind intrinsiek gemotiveerd is, komt de motivatie vanuit zichzelf en niet vanuit de leerkracht. Dit zorgt ervoor dat een kind vanuit een hoge mate van nieuwsgierigheid aan de slag gaat. Het kind gaat op zoek naar antwoorden op zijn eigen vragen, de leerkracht neemt hierbij een ondersteunende rol aan. Autonomie en eigen inbreng van het kind zijn de sleutelwoorden bij Deep Learning.

Nu zijn de meningen over eigenaarschap bij kleuters verdeeld, deze blog is niet bedoeld om de voor- en tegenargumenten af te wegen maar om mijn ervaringen met jullie te delen. Vanuit het uitgangspunt dat iedere leerkracht de wens heeft het onderwijs zoveel mogelijk bij ieder kind te laten aansluiten, denk ik dat mijn blog wellicht kan helpen in dat proces.

Dankzij Deep Learning heb ik mogen ervaren dat de betrokkenheid van kinderen bij het onderwerp wordt vergroot en dat er meer vrijheid en ruimte is voor de eigen inbreng. Dat doen we als volgt:

Samen bedenken van leervragen voorafgaand aan een thema
Samen opstellen van succescriteria
Samen inrichten van de hoeken

De rol van de leerkracht

Deze manier van werken vraagt leerkrachten de sturende rol los te laten en zich te focussen op de coachende rol. Op deze manier geef je het kind ruimte om eigenaar te blijven van het proces. Dit vond ik aan het begin best wel spannend, maar ik ervaarde gelukkig al snel dat de kinderen een heel waardevolle inbreng hebben. Zoals gezegd wordt door hun eigen inbreng de betrokkenheid vergroot en het resultaat is een hogere leeropbrengst. Dit gegeven maakt dat ik meer vertrouwen heb in het proces.
Het is belangrijk dat je voorafgaand aan het nieuwe thema als leerkracht je eigen doelen helder voor ogen hebt. Hier houd jij de leiding over. Aan de hand van de inbreng van de kinderen en je vooropgestelde doelen maak je uiteindelijk een plan voor het project. Dit klinkt mogelijk als een open deur, in het voorbeeld hieronder illustreer ik hoe dit eruit kan zien.

Leervragen

Dit voorbeeld hebben wij uitgevoerd bij het Kleuteruniversiteit project ‘Samen kunnen we alles’. Na het voorlezen van het prentenboek starten we het project met het opstellen van gevarieerde leervragen. We stellen de leervragen op tijdens een kringgesprek. Naar aanleiding van het prentenboek maken we een woordweb om de voorkennis te activeren. Vervolgens gaan we in hetzelfde kringgesprek met elkaar kijken wat we willen leren over dit thema. Alle kinderen krijgen denktijd om in rust na te denken over de dingen die ze willen leren bij het thema. Daarna worden de kinderen uitgenodigd om hun leervragen met de rest van de klas te delen. In de praktijk zie ik terug dat kinderen in groep 2 dit zonder enige moeite doen, de meest fantastische vragen worden bedacht. Voor groep 1 is het bedenken van leervragen soms nog lastig, hierin heb ik een sturende rol. Je geeft voorbeelden van mogelijke leervragen, benoemt een aantal onderwerpen die passend kunnen zijn bij het thema en je kunt beeldmateriaal of concreet materiaal inzetten om leervragen uit te lokken. Uiteindelijk komen bijna alle kinderen op een vraag die ze graag beantwoord zouden willen zien. Het komt ook wel voor dat een kind graag wil aansluiten bij een vraag van een klasgenoot, dat is ook prima. De inzet van leervragen zorgt voor betrokkenheid bij het thema en wakkert de eerste nieuwsgierigheid aan.

Deze vragen hebben de kinderen bedacht naar aanleiding van het boek:

Hoe kun je vuur maken met stenen?
Kan je een huis maken met alleen natuurlijke materialen?
Hoe wordt een baby os geboren?
Hoe werken aanmaakblokjes?
Hoe kun je een hut maken voor dieren?
Hoe kappen ze bomen om? Met welke machine?
Hoe kun je met takken vuur maken?
Hoe kunnen we het beste samenwerken?
Hoe maak je een huisje van sneeuw voor egels, bevers en beren?

Succescriteria

Na het bedenken van de leervragen is de volgende stap aan de beurt: het maken van een plan. In het prentenboek ‘Samen kunnen we alles’ staat de volgende probleemstelling centraal: Bever heeft een gat in zijn burcht. Dit probleem gebruiken wij als startpunt, we stellen de kinderen de vraag hoe we Bever kunnen helpen met het gat in zijn burcht. De kinderen besluiten dat we zelf aan de slag gaan met het maken van huisjes voor dieren, zodat we leren hoe we Bever kunnen helpen met de bouw van zijn burcht. We maken een werkplan, hierbij koppelen we een groep 1 en een groep 2 leerling aan elkaar. We stellen met de kinderen succescriteria op voor het maken van het huisje:

Het dier moet in zijn huisje passen.
Het dier mag niet nat worden als het regent.
Het huisje heeft dezelfde kleuren als het dierenbos.

Na het maken van het werkplan verzamelen we het materiaal. De kinderen besluiten dat we een boswandeling moeten gaan maken. Met onze ‘boodschappenlijst’ gaan we op avontuur! Helaas hebben wij geen bos naast de school, gelukkig ligt de oplossing naast de deur. De bomen op het plein bieden voldoende takken en bladeren voor onze huisjes, hoe leuk is dat!

Na het verzamelen van de materialen worden de plannen uitgevoerd. Hierbij draait het meer op het proces dan om het eindproduct. Op het moment dat de kinderen vastlopen geef je als leerkracht weer sturing in het proces door open vragen te stellen. Soms hebben ze een extra steuntje in de rug nodig en help je de kinderen even op weg.

Op het moment dat er een groep aangeeft klaar te zijn met het huisje, verwijs je terug naar de succescriteria. Is het waterdicht? Kan het dier erin? Heeft het huisje de juiste camouflage kleuren? Als één van deze vragen met ‘nee’ beantwoord wordt door de kinderen is er nog werk aan de winkel. Als alle vooraf gestelde vragen met ‘ja’ beantwoord worden, dan mag het holletje in het herfstbos komen te staan.

Conclusie

Uiteindelijk hebben wij met elkaar een prachtig bos gemaakt met allerlei verschillende holletjes en huisjes. De variatie die je terugziet in de huisjes weerspiegelen de eigenheid van ieder kind. De projecten van Kleuteruniversiteit lenen zich goed voor deze manier van werken. Door de open vraagstelling waarin het oplossingsgericht vermogen van kinderen gestimuleerd wordt, groeit het eigenaarschap bij de kinderen.

Het werken volgens het onderwijsconcept Deep Learning heeft mij als leerkracht veel gebracht. Ik heb de creatieve ideeën van de kinderen mogen ervaren en van hun fantastische oplossingen voor toch complexe problemen. Door in je voorbereiding voldoende ruimte te houden voor eigen inbreng van kinderen krijgt het een compleet nieuwe dimensie. Het thema leeft meer met als gevolg dat je hierdoor nog verder de diepte in gaat met bepaalde onderwerpen. Doordat het minder leerkracht gestuurd is wordt het echt ons feestje en genieten we er alleen maar meer van. Dat maakt voor mij het verschil.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Of heb je nog vragen? Stel deze dan via onze Facebookgroep vrienden van Kleuteruniversiteit of neem dan een kijkje op mijn instagram.