Inspiratieblog: werken met picto’s

Susanne Oversier is leerkracht op de A.J Schreuderschool, een school voor speciaal onderwijs. Daarnaast is ze ambassadeur bij Kleuteruniversiteit. In deze blog vertelt ze over het gebruiken van pictogrammen tijdens de dagelijkse routines in de klas.

Als je een school binnenloopt en om je heen kijkt, zie je verschillende pictogrammen. Denk bijvoorbeeld aan de nooduitgang verlichting en de afbeeldingen op de deur van het toilet. Als je hierop gaat letten, merk je pas hoeveel pictogrammen er in onze samenleving gebruikt worden. En dat is op zich vrij logisch. Want pictogrammen zorgen voor overzicht, duidelijkheid en structuur. Precies om deze reden wordt er binnen het speciaal onderwijs veel gewerkt met zwart-wit pictogrammen. Wij gebruiken ze bijvoorbeeld voor het dagrooster, maar ook op het digibord zijn ze zichtbaar tijdens het uitvoeren van een activiteit. Daarnaast gebruiken we de pictogrammen ook voor het verduidelijken van gedrag en regels, en ondersteunen ze het leesproces.

Waarom gebruiken we pictogrammen?

Gesproken taal is voor veel kinderen die bij ons op school komen nog moeilijk en geeft veel prikkels bij kinderen. Dit kan teveel zijn, waardoor niet alle informatie bij de kinderen binnenkomt. Een voorbeeld: we zitten in de kring en iedereen is stil. Eén kind heeft hier moeite mee. Je laat hem op dat moment de picto ‘stil’ zien en geeft deze in zijn handen. Als het kind weer praat, hoef je slechts te wijzen naar de picto zonder gesproken taal te gebruiken. Hiermee bewaar je de rust in de klas en is voor het betreffende kind de opdracht duidelijk. De picto creëert overzicht en duidelijkheid, en maakt verwachtingen concreet.
We gebruiken pictogrammen ook regelmatig als stappenplan. Voor kinderen in het ZML onderwijs is het noodzakelijk om veel meer voor te structureren. Deze kinderen kunnen niet zelf bedenken wat ze moeten doen wanneer ze een ‘kale opdracht’ krijgen. Ze hebben hulp nodig bij het bedenken welke stappen ze moeten nemen. Zo hangt er in de wc een stappenplan op de deur, waarop staat welke stappen je doorloopt op de wc en bij de wasbak kunnen kinderen een stappenplan volgen hoe ze de handen moet wassen. Zonder deze stappenplannen is de kans groot dat de kinderen blokkeren of gemakkelijk een stap vergeten.

Het gebruik van deze pictogrammen, het herhalen en het voorstructureren zorgt ervoor dat kinderen hierdoor uiteindelijk zelfstandig en eventueel zelfs zonder stappenplan opdrachten kunnen uitvoeren en het gewenste gedrag laten zien.

Pictogrammen ter ondersteuning

Pictogrammen kunnen goed bruikbaar zijn voor het ondersteunen en verduidelijken van gedrag. Daarnaast kunnen ze ook goed ondersteuning geven wanneer een kind de taal nog niet goed begrijpt, maar wel de picto’s kan lezen. Als er bijvoorbeeld wordt geduwd op het plein is met behulp van de picto’s goed uit te leggen dat dit gedrag ongewenst is en kunnen we laten welk gedrag we wel verwachten van kinderen. Eén picto kan soms al zoveel meer duidelijkheid bieden. Een ander voorbeeld: het omkleden bij de gym. Kinderen die hier moeite mee hebben bieden we een stappenplan. Dit plan geeft hen de nodige houvast. Deze zou er als volgt uit kunnen zien:

Dagrooster

Aan het begin van het schooljaar starten we, afhankelijk van het niveau van de kinderen, vaak met een fotorooster. Foto´s zijn herkenbaar en nog niet alle kinderen beheersen op dat moment het niveau dat ze al pictogrammen kunnen ‘lezen’. De volgende weken zullen er steeds meer foto’s vervangen worden door zwart-wit pictogrammen. Zo beginnen we met het vervangen van de veelgebruikte foto’s van bijvoorbeeld de wc, eten en drinken en naar huis gaan. Dit doen we tot het hele rooster vervangen is door zwart-wit pictogrammen. We vervangen de foto’s om in lijn te komen met de werkwijze van de rest van de school, waar schoolbreed met dezelfde pictogrammen gewerkt wordt. Ook dekt een foto niet altijd de lading; een afbeelding van bijvoorbeeld rekenmateriaal betekent niet dat we alleen maar dat doen wat op de foto staat. Een zwart-wit picto is algemener en hierdoor leren de kinderen dat wat we bij rekenen doen, niet altijd hetzelfde is.

Elke ochtend bespreken we het rooster in de kring en herhalen we de pictogrammen. Voor elke activiteit hangt er een zwart-wit picto. Naast de activiteiten gebruiken we ook pictogrammen voor de dagen van de week. Deze zijn aangeduid met kleuren en hangen altijd zichtbaar in de klas. Het kan zijn dat een kind niet genoeg ondersteuning heeft aan het klassikale pictorooster. Deze kinderen hebben op hun eigen tafel nog een eigen pictorooster. Afhankelijk van het niveau van het kind worden hier pictogrammen opgeplakt van de activiteiten die plaats gaan vinden. Wanneer een activiteit is geweest, halen ze de picto weg en leggen deze in een bakje.

Pictogrammen inzetten in jouw klas

Wellicht heb je kinderen in de klas die behoefte hebben aan meer structuur en duidelijkheid. Dan raad ik zeker pictogrammen aan. Bekijk welke pictogrammen je waarvoor nodig hebt. Zorg dat je deze pictogrammen in een bakje in de klas hebt staan, zodat je de juiste pictogrammen direct kunt pakken wanneer dit nodig is. Op sclera.be kun je gratis pictogrammen vinden. Maar er zijn ook betaalde programma’s die een breder assortiment hebben. Voorbeelden hiervan zijn pictoselector en pictostudio. Het voordeel van deze programma’s is dat je het gemakkelijker in Word documenten kunt zetten en er daardoor eenvoudiger en sneller mee te werken is.

Lezen met pictogrammen

Binnen het ZMLK onderwijs gaat leren lezen niet zo vanzelfsprekend als in het regulier onderwijs. Bij ons op school leren de kinderen lezen door middel van pictogrammen. Eerst leren ze individuele pictogrammen. Ze oefenen de woorden die hierbij horen en maken zinnen met deze woorden. De volgende stap is om de letters van deze woorden te leren. Net als bij een reguliere leesmethode zit hier een opbouw in. Belangrijk te weten is dat de kinderen één ding tegelijk leren. Eerst leren ze lezen, daarna schrijven. Ter ondersteuning leren de kinderen bij de letters ook de klankgebaren. Hierdoor leren ze het motorische verband tussen lezen en schrijven. Deze leesmethode, genaamd Lezen moet je doen, is speciaal ontwikkeld voor kinderen in het speciaal onderwijs en ook geschikt voor NT2 kinderen en ouderen.

Het werken met pictogrammen in de klas zorgt voor voor rust, duidelijkheid en structuur. Door dit te kunnen bieden aan kinderen die dit nodig hebben zorg je ervoor dat kinderen zelfstandiger kunnen functioneren, maar zich vooral ook veel prettiger zullen voelen en zich daardoor beter kunnen ontwikkelen.

Wil je meer weten of zien rondom het werken met pictogrammen of heb je nog vragen? Zoek mij op Instagram en stuur mij een berichtje. Je kunt de ambassadeurs ook bereiken via de Vrienden van Kleuteruniversiteit groep op Facebook of mail naar de ambassadeurs.