‘Kleuters spelen toch alleen maar?’. Dit is een uitspraak die je vast wel eens gehoord hebt over het lesgeven aan kleuters. Jij weet als geen ander dat het gaat om ontwikkeling van jonge kinderen die aan de start staan van hun leven. Als leerkracht is het jouw taak dat elke onderwijsminuut zinvol wordt besteed. Op welke manieren kan je dit doen? Ambassadeurs Maartje en Anouk zijn beiden werkzaam als leerkracht; Maartje in groep 1/2/3 en Anouk in groep 1/2. In deze blog nemen ze je mee en laten ze hun invulling van de dag zien en hoe zij hun onderwijstijd effectief benutten.
Luisterhouding bij kleuters
Als leerkracht ben je op zoek naar hoe je de kinderen betrokken kunt laten zijn tijdens de aangeboden activiteiten. Je wil jouw tijd effectief besteden. De vraag is: hoe zorg je ervoor dat de kinderen betrokken zijn tijdens jouw lessen? Kaat Timmerman is pedagoog en deed onderzoek naar de werkhouding van kinderen. Timmerman (2011) schrijft dat jonge kinderen de gewoonte hebben om heel spontaan te reageren op situaties: “Het luisteren naar de instructie, oogcontact maken en laten zien dat je bezig bent de instructie op te nemen is geen natuurlijk gedrag van een kleuter. Toch zouden we graag hun aandacht vasthouden als we iets aanbieden. We proberen dit te bereiken door op hun interesse in te spelen, te belonen en model te staan. Het kunnen vasthouden van de aandacht is een vaardigheid die je stap voor stap aanleert, netzoals de andere leerdoelen.” Dit is van belang om in je achterhoofd te houden tijdens de invulling van jouw onderwijs, zodat jij hierbij kan aansluiten. Zorg ervoor dat de kinderen de kans krijgen om te communiceren, handelen en actief bezig te zijn tijdens het leren.
Kleine of grote kring
Je wilt graag alle kinderen betrekken bij jouw onderwijs. Een grote kring met de hele klas zorgt ervoor dat je alle kinderen in één keer bereikt. De vraag is of dit ook de beste manier is. Diana Smidts is GZ-psycholoog/neuropsycholoog en Orthopedagoog-Generalist. Smidts (2018) schrijft in haar boek Zelfsturing in de klas: over aandacht, executieve functies en rust het belang om realistisch te zijn over wat je van kinderen vraagt. Zij stelt dat het beter is om lesstof vaak en kort aan te bieden; bijvoorbeeld 3 x 10 minuten gedurende de dag, dan in één keer een half uur. Houd je kringen dus effectief en kort.
Anouk vertelt hoe ze haar onderwijs in de praktijk vormgeeft: “Ik bekijk per doel wat de beste manier van aanbieden is. Sommige doelen introduceer ik eerst in de grote kring. Alle kinderen krijgen zo de kans om kennis te maken met het nieuwe doel. Deze kring houd ik kort, effectief en interactief. Vervolgens ga ik verder met dit doel door een kleine kring te organiseren tijdens de speel- en werktijd of tijdens de inloop. Op deze manier kan ik de kinderen in kleine groepen begeleiden en hen verder helpen op hun niveau binnen dat doel.’
Maartje sluit aan: ‘In onze themaplanning analyseren we welke kinderen extra aanbod kunnen gebruiken op het gebied van verschillende doelen gedurende de periode. Dit aanbod kan herhalend en/of remediërend zijn, maar ook verrijkend of verdiepend. Met een kleine groep zijn de kringen op niveau.’
Doelen verwerking tijdens de inloop
Bij Anouk op school werken ze volgens het principe ‘binnen is beginnen’. Zodra de kinderen de klas binnenkomen zoeken hun naamkaart op waar voor ieder een activiteit klaarligt waarmee zij zelfstandig aan de slag kunnen aansluitend bij hun niveau. Daarnaast ligt er voor één groep kinderen een activiteit klaar waarbij de leerkracht een begeleidende rol heeft. Het kan zijn dat dit een vervolg is op een grote kring waarbij het doel al aangeboden is.
Tijdens een gesprek dat Maartje eind 2024 had met onderwijsinspecteurs Manon en Lies kwam de inloop ter sprake. Inspecteur Manon gaf daarbij aan dat leerkrachten die kinderen doelgericht, passend bij hun eigen niveau, aan de slag laten gaan wanneer ze de klas binnenkomen, effectief omgaan met onderwijstijd en dat ziet de inspectie graag.
Lesgeven is inspelen
Om elke minuut effectief te kunnen besteden is het van belang om in te spelen op wat je ziet. Zorg ervoor dat jij helder voor ogen hebt wat jouw leerdoelen zijn en houd deze in jouw achterhoofd tijdens het observeren. Neem het doel ‘resultatief tellen t/m 12’. Je kunt met dit doel aan de slag gaan tijdens een kring. Of neem dit doel eens mee tijdens een ronde door de klas tijdens het speel- en werkmoment. Een voorbeeld: Mogelijk zijn er kinderen in de bouwhoek een bouwwerk aan het maken. Toon interesse en vraag hoeveel blokken de kinderen hebben gebruikt om hun gebouw te maken. Observeer op deze wijze of het resultatief tellen al wordt beheerst. Indien dit niet het geval is, biedt dit een uitgelezen kans om erop in te spelen. Doe voor hoe jij de blokken telt, tel vervolgens samen en benoem je handelingen. Zodoende sluit je aan bij de naaste ontwikkeling van het kind en hier is niet per se een kring of 1-1 observatie voor nodig.
Routinedoelen
Kijk eens kritisch naar jouw aanbodsdoelen. Zoek uit welke doelen jij weg kan zetten als routine doelen. Dit zijn doelen waar jij meerdere keren per week of misschien zelfs dagelijks al mee bezig bent. Zo zitten de dagen van de week mogelijk al in jouw ochtendroutine. Of misschien tel jij elke dag wel terug van 10 naar 0 als de kinderen de voeten schoonstampen voordat ze naar binnen gaan. Observeer tijdens deze momenten welke kinderen deze doelen beheersen en wie er nog extra oefening nodig heeft. Zo hoef je dit doel niet apart in te plannen.
Wij hopen jou geïnspireerd te hebben om je onderwijstijd nóg effectiever te besteden. Heb jij nog goede tips of ben jij aan de slag gegaan met dit onderwerp in jouw klas, dan horen wij dit graag! Deel jouw ervaringen in de Facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Ben je benieuwd naar meer tips vanuit de praktijk? Dan kan je ons volgen op Instragram als @deklasvanjufmaartje en @jufnoek.
Bronnen
-Smidts, D. (2018). Zelfsturing in de klas: over aandacht, executieve functies en rust. Uitgeverij Nieuwezijds.
-Timmerman, K. (2011). Werkhouding bij kleuters: toegepast in de klas en thuis. Uitgeverij LannooCampus