Arina van Gelder is werkzaam als kleuterleerkracht in groep 1-2 op ikc De Brink in Zwijndrecht. Janneke van de Groes is werkzaam in groep 1-2 op basisschool Het Mozaïek in Houten. Beide zijn zij ambassadeur van Kleuteruniversiteit. In deze blog vertellen zij meer over de tekenontwikkeling van het jonge kind en hoe je als leerkracht daarop kunt inspelen, omdat ze merken dat er soms minder kennis is over hoe de fasen in tekenvaardigheid bij kinderen verlopen.
De meeste kinderen vinden tekenen leuk om te doen. Als leerkracht weet je dat tekenen ook erg belangrijk is voor de ontwikkeling. Niet alleen ontwikkelt het kind zijn fijne motoriek, maar ook de fantasie en het waarnemingsvermogen van kinderen wordt geprikkeld. Ook kunnen kinderen hun creativiteit en gevoel kwijt wanneer ze aan het tekenen zijn. De tekenontwikkeling van een kind doorloopt, net zoals bijvoorbeeld de taalontwikkeling, verschillende fases. Alle kinderen doorlopen deze fases ongeveer op dezelfde manier, al kan zijn dat het ene kind de fases sneller doorloopt dan de andere.
Fases van de tekenontwikkeling
1. Krassen
Het kind ontdekt dat een beweging met een potlood sporen achterlaat. De lijnen lopen door elkaar. De tekening lijkt op een bord spaghetti.
2. Krabbelen
Krabbelen is een voorfase van tekenen. Een peuter krabbelt op het papier zonder dat het een betekenis heeft. Hij kan niet vertellen wat er op papier staat. Wanneer een kind kan benoemen wat zijn krabbels betekenen, noemen we het tekenen.
3. Doedelen
Vanuit het gekras ontstaan er gesloten vormen op het papier. Het kind beheerst de beweging steeds beter. Hij begint met kleine vormen die steeds groter worden en benoemt deze vormen. Gelukkig maar, want voor anderen is het niet herkenbaar. Je ziet het kind met plezier tekenen.
Een van de eerste vormen die een kind tekent, is een rondje. Aan het rondje maakt hij verschillende krassen en krabbels vast. De afbeelding lijkt dan vaak op een zonnetje. Daarna tekent het kind in het rondje al snel een gezicht. Vaak tekenen kinderen wat ze het belangrijkst vinden het grootst. Bijvoorbeeld hele grote oren of een grote mond.
4. Kopvoeters
Vanuit de gesloten vormen ontstaan de eerste kopvoeters. Dit is vaak een erg groot hoofd, met lange strepen die benen moeten voorstellen. Opvallend is dat er wel ogen, oren, mond, neus en haren worden getekend, terwijl het lijf wordt vergeten. Wanneer je vragen stelt over de tekening, kun je iedere keer een ander antwoord krijgen. In deze fase is tekenen nog een zoektocht voor het kind.
5. Uitgebreide kopvoeters
In de tijd dat het kind zich bewust wordt van zijn eigen lijf, wordt de kopvoeter steeds meer uitgebreid. Het kind weet steeds meer wat hij gaat tekenen en ontdekt wat er nog mist in een tekening. In deze fase verschijnen er steeds meer details op de tekening, zoals bijvoorbeeld armen aan het hoofd of een navel onder de kleding.
6. Menstekening
Nu er steeds meer details te zien zijn op de tekeningen, worden het ook steeds meer menstekeningen. Je ziet bijvoorbeeld vingers aan de handen en tenen aan de voeten verschijnen. Maar het kind tekent ook wenkbrauwen in het gezicht en details op de kleding.
7. Tafereeltjes
Wanneer kinderen de menstekening steeds beter onder de knie hebben, zul je ook steeds meer details rondom de tekening gaan zien. De figuren staan rechtop en meestal op één lijn. Kinderen krijgen steeds meer oog voor de omgeving en dit zie je terug in de tekening.
8. Doorkijkje
Kinderen gaan tekenen wat ze weten. Het kind weet dat iets er is ook al is het niet altijd zichtbaar en gaan dit tekenen. Bijvoorbeeld een navel, voorwerpen in een huis, de trein of het vliegtuig.
9. Beweging
Het kind weet dat iets wat beweegt er anders uitziet dan iets wat stilstaat. Een van de eerste dingen die een kind in deze fase gaat tekenen, is een andere stand van benen en armen of het wapperen van haren.
10. Veraf en dichtbij
Vaak zijn de kinderen zich al langer bewust van de begrippen veraf en dichtbij, maar vinden ze het lastig om te tekenen. Het kind tekent in deze fase de dingen die verder weg zijn kleiner dan de dingen op de voorgrond.
11. Tekenen naar werkelijkheid
Oudere kinderen krijgen steeds meer oog voor de werkelijkheid. Ze zijn nieuwsgierig naar hoe de wereld in elkaar zit. Ze willen dat hun tekeningen gaan lijken op hoe het er in het echt uitziet.
Niet ieder kind doorloopt de fases in de tekenontwikkeling even snel. Ieder kind is anders en ontwikkelt zich op zijn eigen manier. Ook vindt niet ieder kind tekenen even leuk. De een speelt liever buiten en de ander tekent liever. Je kunt kinderen niet dwingen om te tekenen en de tekenontwikkeling kun je niet versnellen. Een kind tekent wat hij kan en niet wat hij weet. Hij weet bijvoorbeeld wel dat er vingers aan een hand zitten, maar hij heeft nog geen idee hoe hij dit moet tekenen. Soms kan dit tot frustraties leiden.
Uiteraard loopt de tekenontwikkeling door na de kleuterperiode.
Rol van de leerkracht
Als leerkracht kun je het tekenen op verschillende manieren stimuleren:
- Bied materiaal aan wat bij de tekenontwikkeling van het kind hoort. Maak een keuze uit groot of klein papier, dik of dun papier, stiften, wasco of potloden.
- Biedt verschillend materiaal aan. Elk materiaal wordt anders gebruikt. Het kind kan op het moment bepalen met welk materiaal hij wil werken.
- Maak het makkelijk en leg de materialen in het zicht. Een kind zal sneller (tussendoor) tekenen wanneer de materialen al klaar staan, dan wanneer hij zelf het tekenmateriaal moet zoeken.
- Teken samen met het kind. Samen is altijd leuker dan alleen. Kleur om beurten iets op een vel. Daarbij maakt het niet uit wat er getekend wordt. Je kunt er een leuk gesprek over hebben en tegelijkertijd het kind observeren.
- Geef het goede voorbeeld. Kinderen kopiëren het gedrag van de leerkracht. Net zoals bij het lezen van een boek. Wanneer jij plezier hebt in tekenen, voelt een kind dit. Laat hierbij merken dat het niet uitmaakt of iets mooi is maar dat het juist om het plezier gaat.
- Maak er een spel van. Laat het kind bijvoorbeeld tekenen met de ogen dicht, met zijn verkeerde hand of met twee handen tegelijk. Wanneer je er een spel van maakt, ervaart het kind dat het niet gaat om de prestatie maar om het plezier.
- Geef geen oordeel zoals ‘mooi’ of ‘gek’ en vraag ook niet wat dingen op de tekening betekenen. Vraag alleen aan een kind of hij iets over zijn tekening wil vertellen. Dit geeft het kind veel meer ruimte om zijn creativiteit te verwoorden.
Tips om kinderen verder te helpen
Kinderen die verder zijn in hun tekenontwikkeling, kunnen baat hebben bij aanwijzingen van de leerkracht:
- Maak hen bewust van de horizon in een tekening/schilderij. Observeer met kinderen schilderijen en tekeningen waarin deze techniek wordt gebruikt. Laat hen proberen om dit aan hun tekening toe te voegen.
- Laat hen ervaren hoe je in een tekening kunt overlappen.
- Leer deze kinderen een nieuwe techniek. Bijvoorbeeld horizontale en verticale streepjes laten ruitjes ontstaan.
- Leer de kinderen symmetrisch tekenen.
- Leer de kinderen voorwerpen natekenen. Vraag het kind wat ze willen natekenen en sluit hierbij aan.
- Leer de kinderen het effect van het plaatsen van je potlood op verschillende manieren. Hard drukken op het potlood of het potlood schuin plaatsen geeft een ander effect.
- Beeld uit hoe een mens eruit ziet die zwaait, bukt, zit of huilt en laat kinderen dit proberen te tekenen.
- Leer kinderen dat gummen overbodig zijn. Je kunt je tekening veranderen als dit nodig is en het is nooit fout wat het kind tekent.
Tekenontwikkeling zichtbaar maken
De tekenontwikkeling is goed zichtbaar als een kind een aantal keer in de kleuterperiode een ik-tekening maakt. Dit kan bijvoorbeeld elk half jaar, elk thema of elke maand zijn. Door de tekeningen aan een rapport/portfolio toe te voegen, wordt de tekenontwikkeling voor het kind, de ouders en de leerkracht inzichtelijk.
Gebruik de gratis download bij deze blog om de ik-tekening te maken.
Wij hopen dat je met deze blog meer inzicht hebt gekregen in de tekenontwikkeling van het jonge kind. Ga jij aan de slag met deze tips of zie je mooie ontwerpen voorbij komen? Leuk als je deze deelt in de Facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Vind je het leuk om ons verder te volgen dan kan je ons op Instagram vinden als @juf_arina en @kleuterjuf_janneke.