Inspiratieblog: Een kleuterwereld vol emoties

Ambassadeur Anouk 2021 Ambassadeur Marleen 2021Anouk Greving en Marleen Overweel zijn beiden werkzaam in groep 1/2 en ambassadeurs van Kleuteruniversiteit. Voor jonge kinderen zijn veel emoties nog erg complex. Kleuters zijn volop in ontwikkeling om emoties bij zichzelf en bij anderen te herkennen. In deze blog nemen wij jullie mee in de emotionele ontwikkeling van het jonge kind en geven wij handvatten om met emoties bezig te zijn in de klas.

Als een kind vier jaar is geworden, gaat het naar de basisschool. De bekende veilige routines thuis, bij de gastouder of op het kinderdagverblijf veranderen. Op school staat de kleuter voor de taak om zijn weg te vinden in de groep. Een aantal dingen kunnen lastig zijn voor een kleuter. Bijvoorbeeld het afscheid nemen van de ouder/verzorger, het omgaan met klasgenootjes, het moeten delen en samenwerken en de regels en structuren van de school. Wat kun je als leerkracht doen zodat jouw kleuters makkelijker omgaan met hun emoties?

Afscheid nemen
Het ene kind huppelt gelijk vrolijk naar binnen, terwijl het andere kind het reuzespannend vindt. Elk kind is anders, maar voor alle kinderen is het prettig om een duidelijke structuur te hebben tijdens de start van de dag. Nieuwe kinderen laten wij vooraf aan de wendagen al een keer samen met hun ouders de klas bekijken. Zo weten ze waar ze naar binnen moeten, waar ze hun jas op kunnen hangen en zijn ze op de hoogte van de routines aan het begin van de dag. Doordat ze even met hun ouders binnen hebben gekeken en niet alles meer onbekend is, is de eerste wendag vaak veel minder spannend. Na een paar wendagen weten ze helemaal waar ze aan toe zijn en is de spanning vaak weg. Voor sommige kinderen blijft het afscheid nemen van hun ouders lastig. Om het kind hierbij te helpen is het van belang dat je hierover afspraken kunt maken met de ouders. Hoe handelen jullie beiden? Door samen op één lijn te zitten met de ouder, heb je een goede basis. Hieronder vind je een aantal tips om mee te nemen tijdens het maken van die afspraken.

  • Ga in gesprek met het kind. Probeer te achterhalen waar de emotie vandaan komt.
  • Spreek een afscheidsritueel af. Een knuffel en een kus en daarna gaat mama, papa of de verzorger naar huis.
  • Wees consequent. Eén knuffel is echt één knuffel.
  • Hou het afscheid met de ouder kort. Zorg dat het kind meteen na het afscheid aan de slag gaat. Zo gaat de aandacht van het kind daarnaartoe en is het verdriet of gemis vaak snel over.
  • Zorg voor structuur. Geef een teken, een belletje, een liedje, etc. om te laten weten dat de dag gaat beginnen. Daarna ga je in de kring of open je het vrije spel. Het maakt niet uit hoe jouw dagopening eruitziet, als deze maar structuur biedt. Zo weet het kind wat er komen gaat, waardoor dat niet voor nieuwe prikkels of onrust zorgt na het afscheid.
Samen met zijn knuffel durft Stijn het wel aan in groep 1.

Omgang met klasgenoten
Voor sommige kleuters is een heleboel andere kinderen om zich heen even wennen. Dit geldt vooral voor de kinderen die niet naar de peuterspeelzaal of kinderopvang zijn geweest. Hoe een kleuter daarmee omgaat, verschilt per kleuter. Zo zullen sommige kleuters het heerlijk vinden om samen te spelen, terwijl anderen misschien even moeten wennen aan alle prikkels om zich heen. Ineens moeten ze spullen delen, op elkaar wachten en samenwerken met anderen. Als leerkracht kun je de kleuters hierin helpen en begeleiden. Maar hoe doe je dat dan?

  • Ga met jouw klas in gesprek over wat jullie belangrijk vinden en maak samen afspraken. Wat doe je als iemand iets doet wat jij niet leuk vindt? Hoe kun je samen een spel spelen waarbij iedereen het leuk heeft? Je kunt de afspraken vastleggen door ze op te schrijven. Het is goed om te laten zien dat je met geschreven taal iets kunt vastleggen. Echter, uit geschreven taal kunnen kleuters nog geen afspraak halen. Laat de kleuters daarom een tekening maken bij de afspraak. Op deze manier maak je de afspraak visueel, waardoor de kleuters de afspraak kunnen begrijpen. Door samen afspraken te maken, werk je aan een gevoel van saamhorigheid. Jullie willen dat het gezellig is in de klas. Met deze afspraken lukt dat!
  • Speel mee, leg uit en wees een voorbeeld. Als leerkracht heb je een voorbeeldfunctie. De kleuters kijken naar jou op. Door mee te spelen, uit te leggen wat je doet en het goede voorbeeld te geven, kun je laten zien hoe jij samen spelen en werken voor je ziet. Je vergroot hiermee de band tussen jou en de kleuters, omdat je laat zien dat jij ook onderdeel bent van de groep.
  • Benoem in de klas regelmatig de emoties. “Ik zie dat jij boos wordt, omdat jouw klasgenoot dit van je afpakte.”, “Ik zie dat jij geschrokken bent, omdat jij niet wist dat hij daar stond.”, “Ik zie dat jij helemaal vrolijk wordt van dat dansje!”. Door te benoemen wat je ziet, worden kleuters zich steeds meer bewust van hun omgeving en de emoties en gevoelens van anderen.

Emoties in boeken
In veel (prenten)boeken spelen emoties een grote rol. Mies van Hout is de auteur van het boek Vrolijk. Dit boek staat boordevol vissen met ieder hun eigen emotie. Het is mooi om te zien dat je met kleuren en gezichtsuitdrukkingen een emotie duidelijk kan laten zien. Gebruik het boek van Mies van Hout ook eens na het voorlezen van een ander boek. Over welke emotie ging het voorgelezen boek? Kun je daar een vis bij vinden? Op deze manier kun je aan jouw groep leren dat emoties overal te vinden zijn. Kleuteruniversiteit heeft bij een aantal boeken over emoties mooie projecten geschreven. Marleen heeft met haar groep gewerkt met het project Mag ik meedoen?. Dit is een project over vriendschappen, samenwerken en de omgang met elkaar. Het is mooi om te zien dat zo’n project een klas echt laat groeien als een groep.

In de boeken van de Bromtol komen emoties ook naar voren. De Bromtrol is snel boos. En als hij boos is, is hij ook echt boos. Dit boek biedt mooie kansen om het gesprek aan te gaan met jouw groep. Hoe reageren de andere dieren op de Bromtrol? Is dat leuk voor de andere dieren? En hoe is het voor de Bromtrol zelf? Het bijbehorende project van Kleuteruniverstiteit zorgt ervoor dat emoties bespreekbaar worden gemaakt.

Lesideeën emoties
Emoties en de manier waarop jij omgaat met die van jou is iets waar kinderen dagelijks mee bezig zijn. Er zijn mogelijk bepaalde situaties waarin jij als leerkracht wat extra aandacht wilt besteden aan emoties. In dat geval kun je emoties centraal stellen in jouw les. En er zijn genoeg vakgebieden die daarvoor kansen bieden!

  • Drama
    Zo kun je een dramales geven over emoties. Bespreek de emoties waarmee je wilt werken met de kinderen. Maak de emoties visueel door gebruik te maken van smileys. Hoe kun je zien dat iemand zich boos voelt? Hoe zou je dat kunnen uitbeelden? Wat gebeurt er met je gezicht en je lichaamshouding? Laat een smiley zien aan de groep; alle kleuters beelden deze emotie nu uit. Geef de kleuters een woord of zin en laat ze deze zeggen vanuit een bepaalde emotie. Op deze manier leren ze dat de manier waarop je iets zegt verschil kan maken en hoe je emoties bij anderen kunt herkennen.
  • Muziek
    Naast drama kun je emoties ook een rol laten spelen tijdens een muziekles. Welk gevoel krijg jij van dit liedje? Hoe komt het dat jij dat gevoel krijgt? Dit kan komen door de tekst, de melodie of het ritme. Hoe kunnen we dit liedje vrolijker maken? Welk instrument past goed bij de emotie boos? Hierbij zijn er geen goede of foute antwoorden. Muziek zit vol emotie en is een mooi middel om emoties mee te uiten. Het is waardevol om dit over te brengen aan jouw groep.
  • Bewegingsactiviteit
    Een gymles of bewegingsactiviteit leent ook momenten om te werken aan emoties. Laat de kleuters bijvoorbeeld eens vrolijk rondhuppelen. Vraag vervolgens of je ook boos kunt huppelen. Of is er een andere beweging die misschien beter past bij de emotie boos? Speel eens een tikspel waarbij emoties centraal staan. Er is één tikker; dit is een emotiefee. Als je getikt wordt door de fee, verander je van emotie. Eerst liep je vrolijk rond, maar nu je getikt wordt loop je verder alsof je een beetje bang bent. Word je nog eens getikt? Dan ga je van bang naar boos. Dit is een leuke variant van tikkertje waarbij kleuters niet ‘af’ gaan en uit het spel moeten, maar waarbij alle kleuters actief betrokken blijven bij het spel.

Emoties zijn overal om ons heen. Jouw kleuters worden er elke dag mee geconfronteerd en zullen hun eigen manier moeten vinden om met hun emoties om te kunnen gaan. Wij hopen je door middel van deze blog ideeën te hebben gegeven om jouw kleuters hierbij te begeleiden en te ondersteunen. Want zeg nou zelf, die pure emoties van de kleuters, zijn die niet de mooiste die er zijn? En wij hebben de fantastische taak om onze kleuters hun weg te laten vinden in de wereld van hun emoties! Wil je ook iets zeggen over dit onderwerp of heb je vragen over de projecten van Kleuteruniversiteit? Je kunt met ons meepraten in de Facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Daarnaast kun je ons vinden op Instagram via @jufnoek en @juf.mar.leen.