Inspiratieblog: vier tips voor beter hoekenspel

Meriël Bouwman is leerkracht op basisschool Sint Jan in Breezand en ambassadeur bij Kleuteruniversiteit. Meriël werkt vanaf 2014 met kleuters. In dit blog vertelt ze hoe zij de spelkwaliteit in haar groep heeft verbeterd door onder andere gebruik te maken van rollenkaarten en een spelscript. Lees vooral door tot het eind en download een gratis spelscript.

In mijn groep kon het rollenspel wel een steuntje in de rug gebruiken. De kinderen bleven lang hangen in de fase van manipulerend spel. Misschien ken je het wel? Je loopt langs de huishoek en de kinderen trekken alles uit de kast, maar rollenspel? Dat zie je niet. Bij mij was dit ook het geval, daarom heb ik heb een aantal dingen gedaan om het (rollen)spel in mijn groep naar beter niveau te krijgen.
De fases van spelontwikkeling; hoe zat dat ook alweer? Even een opfrisser!

• Manipulerend spel; de kinderen hebben geen plan. Ze verkennen het materiaal. Deze fase komt vooral voor bij twee- en driejarige kinderen. Het gaat bij hen om het ervaren van plezier in het handelen.
• Eenvoudige rolgebonden handelingen; de kinderen hebben nauwelijks een plan en zijn nog erg gericht op het handelen. Het materiaal bepaalt het spel.
• Eenvoudig rollenspel; de kinderen spelen een rol. Materiaal krijgt een betekenis of specifieke rol.
• Uitgebreid rollenspel; de kinderen spelen samen complexe rollen die met elkaar in verbinding staan. Materiaal wordt symbolisch gebruikt.
• Realistisch rollenspel, het kind kan wisselen tussen verschillende rollen. De kinderen hebben niet meer per se materiaal nodig bij de rol. De kinderen spelen met elkaar, bedenken een verhaallijn en kunnen deze ook vasthouden.
  Bron: Frea Janssen-Vos (2004)

Omdat ik graag mijn kinderen verder wilde helpen in hun spelontwikkeling, heb ik een plan bedacht om dit te bewerkstelligen en met succes! Ik deel graag mijn tips:

Tip 1: Zorg voor spelmogelijkheden voor ieder spelniveau

Bij het inrichten van je huishoek of themahoek is het belangrijk om in de gaten te houden of alle kinderen in de hoek kunnen spelen. Hiermee bedoel ik dat er spelmogelijkheden zijn voor alle niveaus. Zo kun je bij manipulerend spel denken aan een pan met bijvoorbeeld pasta. Een manipulerende handeling is roeren in de pan of de pasta uit de pan scheppen. Manipuleren draait vooral om handelend bezig zijn en om herhaling. Ook voor rolgebonden handelingen kun je materiaal toevoegen. Hulpmiddelen om een rol mee te typeren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een pet voor de conducteur of een stethoscoop voor een dokter. Bij het inrichten van de hoek kun je ook kijken of je lees of schrijfactiviteiten kunt toevoegen. Bij thematisch rollenspel doen de kinderen de werkelijkheid na. De dokter schrijft een recept uit voor medicijnen. Dit kunnen de kinderen naspelen.

Tip 2: Maak met de kinderen een spelscript

In mijn klas had ik een grote groep kinderen die nog manipulerend of symbolisch spel speelden. Deze kinderen wilde ik graag verder helpen naar rollenspel. Hiervoor ben ik gebruik gaan maken van een spelscript. Ik heb het ‘verhaaltje’ wat de kinderen in de hoek konden spelen, samen met de kinderen vastgelegd op foto. Deze foto’s hebben we in de juiste volgorde opgeplakt en opgehangen in de hoek. Zo hadden de kinderen een klein spelverhaal als voorbeeld. De kinderen konden naar dit spelscript kijken om op idee te komen wat ze konden spelen. Natuurlijk hebben niet alle kinderen een spelscript nodig. Daarom benadruk ik altijd dat het script er hangt om op idee te komen, maar dat je altijd iets anders mag spelen. Ik zag dat kinderen naar het spelscript keken en dit verhaaltje gingen spelen. Kinderen die al verder waren in hun spelontwikkeling konden daarna verder spelen, het spel uitbreiden. Andere kinderen speelden het verhaaltje en waren dan ‘klaar’. Dit was op dit moment passend bij de ontwikkeling van deze kinderen.

Tip 3: Maak gebruik van rollenkaarten

Nadat ik in mijn klas een spelscript had gemaakt met de kinderen, merkte ik dat dit voor een aantal kinderen al genoeg structuur bood. Wel was het voor sommige kinderen nog lastig om de rollen te verdelen en deze rol dan ook vast te houden. Het introduceren van rollenkaartjes bood de benodigde oplossing. In de hoek heb ik keycords toegevoegd met daaraan een afbeelding van een rol. Zo konden de kinderen zien wie welke rol had en met elkaar gaan spelen.
Tijdens de uitvoering van het project ziek zijn heb ik samen met de kinderen een ziekenhuishoek gemaakt. Ik heb gebruik gemaakt van de rollenkaartjes van jufanke.nl . Juf Anke biedt bij meerdere thema’s rollenkaarten. Samen met de kinderen hebben we de doktershoek ingericht. Ik heb de rollenkaarten erbij gepakt. Welke rollen komen voor in deze hoek? De kinderen konden goed uitleggen welke kaarten ze wel of niet in de hoek wilden hebben. Zo hadden wij wel dokters, patiënten en een assistent, maar geen ambulancemedewerkers. Maar de kinderen vonden dat er ook kaarten van vader en moeder bij moesten, want je gaat niet alleen naar de dokter. Die kaarten heb ik dan ook toegevoegd. Daarna heb ik de kinderen laten spelen.

Tip 4: Meespelen

Tijdens het spelen is er nog een belangrijke rol voor de leerkracht, namelijk: meespelen. Door mee te spelen met het spel van de kinderen kun je het spel volgen, sturen en verdiepen. Ik gebruik hiervoor de aanpak volgens de drie V’s: verkennen, verbinden en verrijken. Bij deze aanpak start je met het verkennen van het spel van de kinderen. Je kijkt en luistert, wat zijn de kinderen aan het spelen, waar ligt de betrokkenheid? De volgende stap is dat je jezelf verbindt aan het spel van de kinderen. Je sluit aan bij het spel, zonder hier veranderingen in aan te willen brengen. Uiteindelijk kijk je of je tijdens het spelen het spel kunt verrijken. Dit kun je bijvoorbeeld doen door een probleem in te brengen of door verdiepingsvragen te stellen.
Bron: Dorian de Haan (2012)

Verkennen, verbinden en verrijken in de praktijk

Verkennen:

Ik kijk wat de kinderen aan het doen zijn in de huishoek. Ik hoor een gesprekje tussen de kinderen.
A: “Vandaag is Lottie jarig.”
K: “We moeten het huis versieren en taart maken.”
L: “Ik wil aardbeientaart.”
De kinderen gaan aan de slag, ze hangen vlaggetjes op en er wordt in de keuken taart gemaakt.

Verbinden:

Ik weet genoeg om mee te gaan spelen. Ik kom het huis binnen en zeg: “Volgens mij is hier iemand jarig, het ruikt hier al lekker!”. De kinderen gaan op mij in en vertellen dat Lottie jarig is. Ik feliciteer Lottie en speel met de kinderen mee.

Verrijken:

Na een tijdje wordt de taart op tafel gezet, we gaan taart eten. Ik verdiep het spel door een probleem voor te leggen, hoe gaan we de taart eerlijk verdelen? De kinderen dragen oplossingen aan en er wordt een mes gepakt. “Hoe moet ik nu de taart opeten?”, vraag ik aan de kinderen. Dat zet ze aan het denken. “We moeten de tafel dekken!”, roept er één. “Juist”, zeg ik. Vervolgens stel ik een aantal vragen om ze te helpen, bijvoorbeeld: “Hoeveel borden hebben we nodig?”, “Hoe moeten we de taart verdelen?”, “Hoeveel kaarsjes moeten er op de taart?”. Door zulke vragen te stellen, kun je op een eenvoudige manier al heel wat te weten komen over de voortgang in de ontwikkeling, meer dan met ‘plat’ ontwikkelingsmateriaal.

Door deze tips toe te passen in de klas, zie ik het spel in mijn groep ontwikkelen. De spelscripts helpen mijn kinderen bij het begrip van een wezenlijk proces dat zich dagelijks afspeelt, ook bij hun thuis. Door een spelscript aan te bieden, ervaar ik dat de kinderen verder komen in hun spelontwikkeling.

Ik hoop dat je geïnspireerd bent geraakt om het spelniveau in jouw klas te verhogen. Heb je na het lezen van deze blog nog een vraag stel deze dan in de Facebookgroep Vrienden van Kleuteruniversiteit. Je kunt mij ook vinden op Instagram als jufmeriel  waar ik je regelmatig een kijkje in mijn groep laat zien. Wil je ook aan de slag met een spelscript? Download onderstaand spelscript dan gratis!