Informatieblog: Hoe kom je tot een goede pengreep?

Karin Stolk was 27 jaar werkzaam als (kleuter-)leerkracht. Gedurende deze tijd liep ze steeds tegen zaken aan waar binnen de school geen directe hulp of oplossing voor was. Dit prompte Karin om te beginnen met haar eigen Kinderpraktijk: ‘Bij Kee’. In haar praktijk werkt ze full-time met kinderen met een uitdaging.

Naar aanleiding van een foto over een pengreep van een Kleuteruniversiteit ambassadeur op Instagram kwam er een interessante discussie op gang. Dit heeft geleid tot deze blog die de volgende vraag beantwoordt: hoe kom je tot een goede pengreep?

Kinderen ontdekken de wereld voor een groot deel met hun handen. Met je handen kun je tasten, voelen, grijpen, manipuleren, bouwen, maken, wijzen, maar ook jezelf uitdrukken in gebaren, krabbels en uiteindelijk in geschreven woorden. Wanneer we ons meer op papier gaan uitdrukken wordt de pengreep een heel belangrijk verhaal. We zijn ons er van bewust dat deze goed moet zijn, maar hoe komen we tot een goede pengreep? Mijn tips en adviezen lees je in dit blog.

Het lichaam maakt een ontwikkeling door van boven naar beneden en van binnen naar buiten. Van je hoofd naar je tenen en van je romp naar je ledematen dus. Deze ontwikkeling verloopt volgens een prioriteit, die je hersenen aangeven. Je hebt natuurlijk eerst de spieren nodig die er voor zorgen dat je je kunt voortbewegen en een goede coördinatie ontwikkelt. Daarna komen pas de spieren in je handen en je vingers. Dat betekent niet dat de handen zich als laatste gaan ontwikkelen. Kijk maar naar een baby, deze grijpt met twee hele handen naar iets dat hij wil hebben. Peuters kunnen al veel bewuster sturen. Kijk maar hoe goed ze rozijntjes in hun mond kunnen stoppen. Het lijkt soms al wel op een pincetgreep, maar zo ver zijn ze dan echt nog niet.

De fijne motoriek die nodig is om te schrijven start met een goede driepuntsgreep van duim, wijsvinger en middelvinger. Hiermee kun je uiterst precieze bewegingen maken om de vingers en de duim zo te gebruiken dat er nog minimale bewegingen gemaakt hoeven te worden om een letter te schrijven. De beweging komt dan echt uit de vingers.

Voor kinderen echter zo ver zijn gaat er een enorme ontwikkeling van het lichaam aan vooraf. Deze ontwikkeling is noodzakelijk om uiteindelijk tot die goede pengreep te komen. We ontwikkelen ons tenslotte van binnen naar buiten, van de romp naar de ledematen. Wat moet een lichaam kunnen om een potlood op een juiste manier vast te houden?

De romp moet sterk genoeg zijn om rechtop te blijven staan of zitten.
De schouders moeten sterk genoeg zijn om het gewicht van de arm te kunnen controleren.
De schouders moeten flexibel genoeg zijn om vrij te kunnen draaien en je arm in de juiste positie te krijgen om te schrijven.
De bovenarm moet sterk genoeg zijn om het gewicht van de onderarm te kunnen beheersen.
De onderarm moet sterk genoeg zijn om de pols steun te geven om te kunnen bewegen.
De pols moet sterk genoeg zijn om de hand stabiel te houden en deze goed te kunnen draaien.
De vingers moeten sterk genoeg zijn om zich op de juiste manier om het potlood te vouwen.
De duim moet sterk genoeg zijn om het potlood op de juiste plaats te houden.
De vingers en duim moeten kunnen samenwerken om het potlood in de juiste hoek op de pagina te plaatsen.
De vingers en duim moeten kunnen samenwerken om precies genoeg druk te geven om een ‘afdruk’ te maken.
De vingers en duim moeten kunnen samenwerken om kleine bewegingen te coördineren over het blad.

Er is dus een flinke ketting van vaardigheden nodig voor een kind om de juiste pengreep te kunnen ontwikkelen. Wanneer één van deze vaardigheden niet de kans krijgt om zich goed te ontwikkelen kan er een krampachtige pengreep ontstaan waardoor een kind allerlei ongemakken zal ervaren.

Hoe kunnen wij kleuters helpen om een juiste pengreep te ontwikkelen?

Het klinkt misschien als een inkoppertje, maar begin met een goede ontwikkeling van de grote motoriek waardoor de romp krachtig wordt. Laat de kinderen klimmen, hangen en slingeren, zowel in de gymzaal als buiten. Laat kinderen duwen, trekken en zichzelf opduwen. Neem bijvoorbeeld eens een aantal kleden of handdoeken mee naar de gymzaal en laat ze elkaar voorttrekken. Dit zorgt voor de intuïtieve ontwikkeling van weerstand, gewicht en druk. Hierdoor kunnen ze in een later stadium de druk op het potlood beter gaan voelen en regelen.

Draaien en slingeren maakt behendig en helpt flexibiliteit te ontwikkelen die beide nodig zijn voor het draaien van de schouders, ellebogen, polsen en vingers.

Laat ze spelen met ongevormde materialen als klei, zand, water, modder en andere tactiele (voel-)spelletjes. Vul een bak met rijst en laat kinderen hiermee exploreren. Ze kunnen er dingen in verstoppen en zoeken, je kunt er ook rekenactiviteiten aan koppelen met wegen, meten en inhoud. Deze zintuiglijke ervaring is heel goed voor de hersenen en voor de handen waardoor je uiteindelijk een netter en beter handschrift kunt gaan ontwikkelen.

Zoals gezegd, het zijn misschien inkoppertjes. Feit is en blijft dat kleuters zich eerst grof motorisch goed moeten ontwikkelen om de juiste voorwaarde te creëren voor een goede schrijfmotoriek en de juiste pengreep. Nieuwsgierig naar meer? Op de Kleuteruniversiteit inspiratiedag in Rijssen geef ik de workshop: ‘Beweging als basis voor ontwikkeling’.