Inspiratieblog: emoties bij kleuters

Ken je dat gevoel? Je wordt zo boos dat je even niet meer weet wat je moet doen. Kleuters herkennen deze gevoelens als geen ander. Hoe kunnen wij er als leerkrachten voor zorgen dat kinderen grip krijgen op deze gevoelens? Dagelijks merken wij dat er veel emoties in de kleuterklas de revue passeren. Rosan van Gessel is werkzaam in groep 1/2 op de Schakel in Leersum en Renate van Ruijven is werkzaam in groep 1/2 op de Joannesschool in Naaldwijk. Zij nemen je graag mee in hun zoektocht.

Jonge kinderen hebben vaak nog geen grip op hun emoties. Ze kunnen deze lastig reguleren en laten zich vaak door deze emoties leiden en dat heeft invloed op hun gedrag. Je kunt je voorstellen dat het enorm lastig is om van alles te voelen, maar dat het niet lukt om je hierover te uiten. Dit resulteert in onbegrip zowel bij kinderen als leerkrachten. Hoe kunnen wij  ervoor zorgen dat kinderen grip krijgen op deze emoties (emotieregulatie) en dat ze deze emoties onder controle krijgen (impulsbeheersing)? In deze blog lees je hoe Rosan en Renate daarmee in hun groep aan de slag gaan. 

Emoties

Emoties spelen een grote rol in het leven van kinderen. Alle soorten emoties horen bij de ontwikkeling van kinderen en hebben een essentiële functie. Het is belangrijk dat kinderen aangename en onaangename emoties ervaren en mogen uiten. Om grip te krijgen op deze emoties is het noodzakelijk om vaak in contact te komen met emoties. Alleen op deze manier doe je levenservaring op en kun je deze emoties uiteindelijk plaatsen. 

De reden van emoties

Binnen de klas spreken we vaak van de vier basisemoties; blij, bang, boos en verdrietig. Alle andere emoties zijn hiervan afgeleid. Het kunnen herkennen van deze emoties bij zichzelf en bij anderen is van enorm belang. Vaak wordt gedacht dat boze, bange en verdrietige emoties slechte emoties zijn. Echter is dit zeker niet het geval. Al deze emoties zorgen ervoor dat we kunnen overleven. Door de emotie boos geef je je grenzen aan en kom je voor jezelf op. Door blij te zijn laden we ons weer op. Door de emotie bang ben je alert en door verdriet verwerk je gebeurtenissen, waardoor er ruimte is om naar een situatie te kijken.

Wat zijn emotieregulatie en impulsbeheersing nou precies?

Emotieregulatie en impulsbeheersing zijn onderdeel van onze executieve functies. Beiden zijn van belang voor het welzijn van de kinderen en de sfeer in je groep. Bij emotieregulatie gaat het om het omgaan met je emoties. Wanneer de emotieregulatie nog niet goed is ontwikkeld, zoals dit ook bij jonge kinderen, kunnen je emoties als zeer intens worden ervaren. Daarnaast kan het er ook voor zorgen dat de emotie die je voelt niet past bij de situatie en andersom. Het ontwikkelen van impulsbeheersing is daarbij leidend. Dit zorgt er namelijk voor dat we onze emoties onder controle kunnen houden. Op die manier kunnen we er zelf voor kiezen hoe we reageren.

Handelen van jou als leerkracht

Nu we bovenstaande allemaal weten, blijft de vraag: Wat kun je als leerkracht doen om de emotieregulatie te ondersteunen in de klas? Allereerst is het belangrijk dat kleuters de vier basisemoties leren kennen. Het gaat hierbij niet alleen om de begrippen, maar ook hoe een emotie er bij iemand uitziet. Wanneer de basisemoties duidelijk zijn, kun je er als leerkracht ook andere woorden aan koppelen. Zo zijn er voor blij ook nog tal van andere woorden zoals gelukkig, tevreden en vrolijk. Om vooral de emotieregulatie te ondersteunen kan het helpend zijn om je eigen emoties door de dag heen te benoemen, maar is het ook goed om een gradatie aan de emotie te koppelen. Zo kun je het bijvoorbeeld hebben over ‘een beetje blij’, ‘heel erg blij’ en ‘ontzettend blij’. Op deze manier helpt het de kinderen om meer inzicht te krijgen in welke emotie passend is bij het gevoel. 

In de klas van Rosan en Renate hielp het aan het begin van het schooljaar goed om de kinderen een keuze te geven. Zeker wanneer de basisemoties nog lastig te begrijpen zijn, kan het geven van een keuze erg helpend zijn. Zo zei zij vaak: “Ik zie dat je huilt, ben je verdrietig of boos?”. De kinderen voelden zich meer begrepen, kregen meer inzicht in de emoties en voor de leerkracht was het meteen duidelijk hoe zij moest handelen. Als leerkracht is het ook belangrijk om de oorzaak van een emotie te koppelen aan het gevoel. Je benoemt niet alleen de emotie, maar ook waar het vandaan komt (“Er kwam opeens een grote hond voorbij, werd je daar bang van?”). Op een gegeven moment merkten we dat kinderen de emoties van zichzelf en van andere kinderen konden benoemen.

Ideeën in de klas

Naast het handelen van de leerkracht kun je in de klas ook met emoties aan de slag gaan door verschillende spelletjes te spelen. We geven je graag een aantal voorbeelden:

• Emoties en muziek:
  Alle kinderen krijgen de vier emotiekaarten en mogen aangeven hoe ze zich voelen wanneer ze naar bepaalde muziek luisteren. Laat ze ook verwoorden hoe ze zich voelen en waarom.
• Loop naar de emotie:
  De emotiekaarten hangen in het speellokaal en jij noemt als leerkracht een aantal situaties. De kinderen lopen naar de juiste emotie.
• Emotie-evaluatie:
  Aan het einde van de dag bespreek je wie zich vandaag op een bepaalde manier heeft gevoeld. “Wie heeft zich vandaag blij gevoeld en hoe kwam dat?”. 
• Dieren-emotiespel:
  Dit spel is favoriet in de klas van Rosan. We hebben verschillende dierenkaarten in de klas en kijken hoe iedereen zich bij dit dier zou voelen. Welke verschillen zie je? Op deze manier krijgen de kinderen inzicht in het feit dat niet iedereen op dezelfde momenten zich hetzelfde voelt.
• Teken de emotie:
  Maak eens een tekening over hoe het eruit ziet wanneer jij verdrietig bent.
• In de hoek:
  Tijdens het meespelen kun je ook vragen naar de emoties. “Ik zie dat je de baby in bad doet, word je daar blij van?”.
• Emotie in de vakkendobbelsteen:
  In elk vakje stop je een emotiekaart. Daarna leg je de kinderen een situatie voor (Je bent aan het spelen en je valt, je krijgt een cadeautje, iemand slaat jou etc.). De kinderen gooien met de dobbelsteen en spelen de situatie na met deze emotie. Daarna volgen er hilarische momenten en leuke gesprekken over welke emotie beter zou passen in een bepaalde situatie.
• Raad de emotie:
  Een kind trekt een emotiekaart en probeert deze na te doen, de anderen raden om welke emotie het gaat. 
• Wat ben ik:
  Hoedenstrook met een paperclip + emotiekaart. De kinderen mogen vragen stellen en raden welke emotie zij representeren..

Beiden ambassadeurs hebben gemerkt dat, door regelmatig bewust aandacht te besteden aan emoties kinderen beter kunnen verwoorden wat ze voelen en conflicten ook vaak sneller opgelost kunnen worden. Doordat iedereen zich beter kan uiten, begrijpt iedereen elkaar ook beter. Dit is geen tijdelijk project maar maakt echt onderdeel uit van het dagelijkse reilen en zeilen van onze groep. 

Heb jij nog leuke ideeën of tips rondom het uiten en stimuleren van het benoemen van emoties? Laat het dan vooral weten via de Facebookpagina “Vrienden van Kleuteruniversiteit” of volg @jufrenate en @jufrosan_ op Instagram.