Inspiratieblogs, Nieuws

Inspiratieblog: werken aan woordenschat in het ZML onderwijs

Geplaatst op door Sanne

Susanne Zoutewelle is leerkracht op een ZML-school en ambassadeur bij Kleuteruniversiteit. In dit blog vertelt ze over het werken aan het vergroten van de woordenschat bij kinderen in het ZML onderwijs door uitstapjes te maken.

Tijdens het lezen van dit blog wordt je duidelijk hoe wij in het ZML-onderwijs werken aan woordenschat door middel van het Viertakt model en dat uitstapjes maken daarbij een zeer belangrijk onderdeel is.

Het aanleren van nieuwe woorden is voor kinderen in het ZML onderwijs niet zo vanzelfsprekend als bij kleuters in het reguliere onderwijs. Het kennen en begrijpen van de woorden is een vereiste om taal te kunnen volgen. Bij kinderen in het ZML onderwijs kost het moeite om woorden te onthouden. Voor deze kinderen is een woord vaak te abstract. Hierdoor is het maken van connecties tussen woorden ook moeilijker en dit alles zorgt ervoor dat ze de nieuwe woorden niet kunnen onthouden.

Het Viertakt model

Door kinderen woorden aan te bieden via het Viertakt model van Verhallen (2001, Van den Nulft, D. & Verhallen) komen de woorden op verschillende manieren heel vaak aan bod, waardoor het nieuw geleerde woord beter zal beklijven. Het Viertakt model doorloopt vier stappen:

  • Voorbewerken
  • Semantiseren
  • Consolideren
  • Controleren

Ik licht ze even kort toe om je geheugen op te frissen:

Voorbewerken

Tijdens het voorbewerken controleer je de voorkennis bij kinderen. Je speelt hierbij in op de belevingswereld van de kinderen, hierdoor krijg je een goede betrokkenheid. Je introduceert het woord herfst door een tafel te vullen met allerlei materialen die te maken hebben met dit seizoen. Je kunt hiermee kijken wat voor voorkennis er aanwezig is bij de kinderen, omdat je de kinderen uitlokt om erover te praten. Deze fase hoeft overigens niet lang te duren.

Semantiseren

Tijdens deze fase leg je het woord duidelijk uit aan kinderen. Je leert ze waar het woord naar verwijst. Dit noemen we labelen. Maar dit is nog niet genoeg. Een duidelijke uitleg zou als volgt eruit kunnen zien:

Na de zomer komt de herfst. De herfst in een seizoen. Tijdens de herfst vallen er blaadjes van de bomen. Als het herfst is kun je in het bos vaak kastanjes, eikeltjes en beukennootjes vinden. Deze kun je dan verzamelen. In de herfst regent het vaak, daarom draag je tijdens de herfst vaak laarzen. In de herfst kun je niet meer zonder jas naar buiten. Daar is het dan te koud voor.

Door op deze manier uitleg te geven ben je op dat moment bezig met de drie uitjes: uitbreiden, uitleggen en uitbeelden. Vergeet tijdens deze uitleg dan ook niet om afbeeldingen, voorbeelden, video’s te gebruiken bij het uitbeelden. Hierdoor wordt de betekenis nog zichtbaarder voor de kinderen.

Consolideren

Om te zorgen dat kinderen de woorden onthouden, moeten aangeboden woorden voortdurend en gevarieerd worden herhaald. Dit klinkt heel saai, maar dat hoeft zeker niet. Maak bijvoorbeeld een wandeling met de kinderen en ga op zoek naar alles wat te maken heeft met het woord herfst. Van de gevonden spullen hebben we een mooie verteltafel gemaakt in de klas. Of wat dacht je van flitskaartjes met het plaatje en het woord erop. Ook een leuk spelletje waarin je spelenderwijs de woorden supergoed kunt oefenen. En natuurlijk zou je een woordweb kunnen maken en het woord duidelijk ophangen in de klas om deze regelmatig te bespreken. Consolideren is de belangrijkste fase voor de woordenschatuitbreiding!

Controleren

Om te weten of de kinderen de woorden ook werkelijk onthouden hebben, moet je als leerkracht later het ingeoefende woord terugvragen. Controleren is nagaan of de woorden en de behandelde betekenissen verworven zijn. Dit kan bijvoorbeeld bij het behandelen van de woordmuur of de thematafel (2001, van den Nulft, D. & Verhallen). Zo werken wij met het viertaktmodel en zorgen voor een uitbreiding van de woordenschat op onze school. Wij krijgen hierbij, waar nodig, ook ondersteuning vanuit de logopedisten die bij ons op school werken.

De paden op, de lanen in!

Mijn groep en ik gaan zeer regelmatig op stap. Per thema kijk ik vaak of het mogelijk is om een uitstapje te maken. Zo zijn we al bij de kraamafdeling, de brandweer en ambulance, de vogelopvang en op het strand geweest. Ook gaan we gaan regelmatig naar het bos. Op het rooster staat ook iedere donderdag ‘wonen en vrije tijd’. Tijdens dit vak en de uitstapjes besteden we altijd erg veel tijd aan woordenschat. Zo wandelen wij door de wijk, doen we boodschappen, oefenen we de regels in het verkeer, spelen we in het park en geven we de dieren te eten.

Tijdens al deze momenten is het intens genieten. Kinderen die je in de klas bijna niet hoort, vertellen ineens welke auto’s we tegenkomen of welke letters ze herkennen. Ze kletsen honderduit over alles wat ze zien onderweg. Door deze gesprekken te voeren krijg je van de kinderen een beeld hoeveel voorkennis er aanwezig is en of deze kennis uitgesproken wordt. Dat is waar wij in het ZML regelmatig tegenaan lopen. De voorkennis is er wel, maar de kinderen zijn beperkt in het overbrengen van deze voorkennis door bijvoorbeeld een taal-spraak achterstand.

Tijdens de uitstapjes merk je dat de druk er dan af is en ze heel ontspannen zijn. Ze hebben niet door dat je eigenlijk hetzelfde vraagt als in de klassensituatie. Hierdoor is het mogelijk ook de kinderen die je tijdens kringmomenten minder hoort de kans te geven spontaan een gesprek te laten voeren. Deze ervaringen neem je weer mee naar de klas en vervolgens kunnen we er daar op voortborduren.

Tijdens deze uitstapjes maken we vaak foto’s die we regelmatig terugkijken met de kinderen. Deze foto’s kun je gebruiken tijdens het consolideren, maar controleren wij vaak wat de kinderen hebben onthouden en of ze het geleerde woord kunnen toepassen tijdens het bespreken van de foto’s. Door het maken van uitstapjes kun je tijdens het consolideren de woorden veel herhalen op allerlei verschillende manieren en vooral ook in allerlei verschillende situaties.

Hopelijk heb ik jullie zo weer wat nieuwe informatie gegeven over het werken aan woordenschat in het ZML onderwijs. Heb je nog vragen? Je kunt de ambassadeurs bereiken via de Vrienden van Kleuteruniversiteit groep op Facebook of mail naar ambassadeur@kleuteruniversiteit.nl. Ik ben ook actief op Facebook en Instagram als jufsuusinactie.