Inspiratieblog: De perfecte begrijpend luisteren activiteit in 8 stappen

Lianne Jongsma heeft jarenlange ervaring als leerkracht, didactisch adviseur en educatief productontwikkelaar voor jonge kinderen. Met haar bedrijf De Kleuterspecialist geeft zij training en coaching aan leerkrachten werkzaam binnen het kleuteronderwijs. In dit blog vertelt ze hoe je in 8 stappen een goede begrijpend luisteren activiteit neerzet. Spoiler: Het zit ‘m in de voorbereiding.

Bijna alle kleuterleerkrachten hebben een zwak voor mooie boeken. Je neemt kinderen heerlijk mee in een verhaal en stimuleert ongemerkt de woordenschat. Maar wist je dat je met een paar simpele tools je voorleesmoment in kunt zetten als een ijzersterke begrijpend luisteren activiteit? Hoe je dat doet leg ik je uit in deze blog.

Recentelijk sprak ik een juf uit groep 4. Ze vertelde me dat haar opbrengsten van begrijpend lezen de afgelopen jaren niet optimaal waren. En dát terwijl zij en haar collega van groep 3 hier vanaf het begin van het schooljaar stevig in hadden geïnvesteerd. Ik vroeg haar wat er bij de kleuters concreet aan begrijpend luisteren werd gedaan. Dat vond ze moeilijk om te benoemen.

Bovenstaand voorbeeld hoor ik vaker en dat is jammer. Begrijpend luisteren is namelijk dé voorloper van begrijpend lezen. Het is dan ook onmisbaar binnen de doorgaande lijn. Als je gericht en op tijd start met begrijpend luisteren, zal dit de opbrengsten van het begrijpend lezen dan ook zeker ten goede komen.

Een kind dat goed is in begrijpend lezen, heeft kennis van taal. Die kennis van taal verkrijg je bijvoorbeeld wanneer je veel wordt voorgelezen. Ook het hebben van een goede woordenschat draagt hieraan bij. Het zorgt ervoor dat je al een bepaalde voorkennis hebt van een onderwerp en je de woorden in een context kunt plaatsen. Of, als we het omdraaien: een kind met een beperkte woordenschat heeft een flinke achterstand omdat het de teksten niet (zo goed) zal begrijpen. Kortom; vraag je niet af of je moet investeren in begrijpend luisteren, maar hoe je dat doet. En dat vertel ik je graag in dit blog. We gaan in acht stappen een activiteit uitvoeren; vijf stappen weiden we aan de voorbereiding en de uitvoering vindt plaats in drie stappen.

Een boek voorlezen zal voor een kleuterleerkracht geen enkel probleem zijn. Echter, wanneer het een gerichte begrijpend luisteren activiteit betreft, is een goede voorbereiding écht essentieel. Gebruik daarom het volgende stappenplan voor de voorbereiding:

Kies een boek dat aansluit op je thema. Lees de tekst van tevoren minimaal één keer door. Hierdoor weet je goed hoe de verhaallijn loopt en welke (moeilijke) woorden er binnen de tekst aan de orde komen. In dit geval kies ik voor het boek “De mooiste vis van de zee”.
Bepaal van tevoren slechts één leerdoel. Het is wel aan te raden om dit ene leerdoel uit te werken in twee niveaus, waardoor ook de betere leerlingen aan hun trekken komen. Basisleerdoel: de kinderen begrijpen dat Regenboogvis zich eerst eenzaam voelt, maar daarna niet meer. Hoger leerdoel: de kinderen begrijpen dat je je rijker kunt voelen door uit te delen.
Inventariseer van welke woorden het kind de betekenis moet kunnen weten om de tekst te kunnen begrijpen. In dit geval gaat het om: schubben, schitters en octopus.
Bedenk welke van de zes leesstrategieën (Fisher, Frey, Lapp 2009) moet worden ingezet om het leerdoel te behalen.
Kies uit:
– voorspellen
– vragen stellen
– visualiseren
– verbinden
– samenvatten
– afleiden.
(Voor een uitgebreide toelichting verwijs ik je naar de ‘werkmap begrijpend luisteren en woordenschat’ van het CPS)

Voorspellen:

Dit boek gaat over de mooiste vis van de zee. Ik kan wel zien dat dit de mooiste vis is, want het heeft gekleurde schubben met veel schitters. Ik kan ook wel zien dat het zich in de zee afspeelt. Want in het boek zie ik de bodem van de zee met schelpen en planten.

Vragen stellen:

Wat zou Regenboogvis kunnen bedenken om zich niet meer alleen te voelen? (Bespreek de oplossingen en de mogelijke effecten)

Verbinden:

Dit doet me denken aan de keer dat ik in de zee zwom, toen (eigen ervaring…) Heb jij je wel eens eenzaam gevoeld? Heb jij weleens uitgedeeld? Welk gevoel kreeg je toen?

Bepaal welke materialen je nodig hebt. In dit geval is dat uiteraard het boek. Toon ook de ingescande pagina’s op het digibord. Om de woordenschat te stimuleren, kun je ook een potje glitters meenemen, een handpop van de vis en eventueel een afbeelding of knuffel van een octopus. Probeer je materialisatie tot maximaal 3 te beperken.

Als je de genoemde voorbereidingen hebt getroffen, is het tijd voor de activiteit. Deze kun je onderverdelen in drie fases.

De eerste fase begint nog voordat je gaat lezen. Je blikt met de kinderen terug, activeert de voorkennis en formuleert zo eenvoudig mogelijk de leerdoelen die je kunt verpakken in een luistervraag: ‘Gisteren keken we een filmpje over de zee. Dit boek gaat ook over de zee en over een heel mooie vis die daarin rondzwemt. De vis voelt zich eenzaam en alleen. Als het boek is afgelopen ga ik jullie vragen waarom de vis zich eenzaam voelde’.

Het voorlezen doe je in de tweede fase en voer je interactief uit. Het hardop denken neemt hier een prominente plaats in. Maak hierbij gebruik van de vragen die je bij de voorbereiding hebt bedacht. Het kan helpen om deze vragen op zelfklevende briefjes in de tekst van het boek te plakken.

In de derde fase blik je terug op de tekst. Je stelt onder andere de luistervraag, die je van tevoren aan de kinderen meegaf. Hiermee kun je bepalen of je leerdoel behaald is.

Als het lukt om bij het boek een passende verwerking bedenken, dan vergroot dit de kans op het te behalen leerdoel. Een mooie verwerking bij dit verhaal is dat je de kinderen een vis laat maken. Ieder kind krijgt één kleur schubben. De kinderen zullen met elkaar moeten delen en uitwisselen om een mooie vis te kunnen maken.

Bovenstaande les is slechts één voorbeeld van het opzetten van een goede les begrijpend luisteren. Maar natuurlijk kun je hier op nog veel meer manier mee aan de slag. Door het maken van een mindmap, het opzetten van een verteltafel, of de inzet van handpoppen kun je op nog veel meer manieren gericht werken aan begrijpend luisteren. Zo houd je je lesaanbod afwisselend en tegelijkertijd doelgericht.

Wil je hier graag op een praktische manier meer over leren? Kijk dan op dekleuterspecialist.nl

Bronvermelding: Werkmap begrijpend luisteren en woordenschat (2017), A. Bouwman en K. van de Mortel