Inspiratieblog: Spel en spelbegeleiding

In elke kleuterklas wordt er volop gespeeld. In de huishoek, de bouwhoek en op alle andere plekken in de klas. Spel staat centraal in het handelen van jonge kinderen; zij leren spelenderwijs. Als leerkracht heb jij hierin een belangrijke rol. Linda en Chantal, beiden ambassadeur van Kleuteruniversiteit en leerkracht in groep 1/2, mochten Isa van der Plank interviewen, auteur van het boek Kleuters en Spel, dat gaat over spel en spelbegeleiding. Daarbij staat het begeleiden van spel ook centraal tijdens de masteropleiding van Chantal en zijn ze bij Linda op school dit schooljaar nog meer de nadruk gaan leggen op spel en spelbegeleiding. In deze blog willen zij hun ervaringen met je delen en nemen ze je mee in de wereld van spel en spelbegeleiding. Behoefte aan verschillende tips en tricks? Lees dan zeker verder!

Wat is spel?

In de afgelopen jaren zijn er veel pedagogen die zich hebben beziggehouden met de inhoud van spel. Wat is binnen de spel context van belang en hoe kun je kinderen daarin het beste begeleiden. Hierdoor zijn er veel verschillende omschrijvingen van spel te vinden. Op basis van de recente visies op spel van Jansen-Vos, Kohnstamm, en Martens kun je volgens van der Plank (2024) concluderen dat spel drie kenmerken bevat:

Het kind speelt vrijwillig
Het kind heeft plezier tijdens het spel
Het actief spelen is het doel op zich.

Om goed te kunnen spelen zijn er volgens van der Plank (2024) een aantal randvoorwaarden waaraan een lokaal en een spelmoment moet voldoen:

Zorg voor voldoende ruimte om te kunnen spelen
Spel moet in een volgend moment kunnen doorgaan; laat spelmateriaal daarom zoveel mogelijk staan. Probeer de hoeken zoveel mogelijk in de klas te houden, zodat andere groepen er geen last van hebben.
Spelmateriaal aanpassen op het spel- en ontwikkelingsniveau: denk bijvoorbeeld aan een sensomotorische bak in de klas met scheerschuim of rijst voor de lichamelijke spelwereld. Voeg hier ook materiaal bij toe (poppetjes, dieren) waarmee kinderen die hieraan toe zijn een rollenspel kunnen spelen.
Het stimuleren van alleen spel en samenspel; zodat kinderen zelfstandigheid leren waarderen tijdens hun solospel, maar waarbij ze sociale vaardigheden ontwikkelen tijdens het samenspel
De regels en routines in de klas passen bij het spel. Denk aan de manier waarop kinderen mogen spelen, zichtbaar tonen van de hoeveelheid kinderen in een hoek, duidelijk laten zien hoe een hoek opgeruimd wordt (door bijvoorbeeld foto’s op te hangen hoe de hoek eruit moet zien) en een signaal om te laten weten dat de speeltijd bijna afloopt (een timer of belletje).
Spelthema’s aanreiken om verbeeldingskracht te prikkelen en creativiteit te bevorderen. Start met een pakkende opening in een thema en zorg voor een ‘spelverhaal’ waar de leerlingen in de hoeken mee aan de slag komen. Denk aan ‘jullie zijn astronauten en op zoek naar een nieuwe planeet’.
De mogelijkheid geven om te exploreren met het beschikbare materiaal binnen de gestelde regels; dit draagt bij aan zelfontdekking en bevordert een positieve houding ten opzichte van het leren en spelen.

Waarom spelbegeleiding?

Spelen is de belangrijkste manier voor kinderen om te leren. Een valkuil hierbij is de aanname dat leren vanzelf gebeurt en hierbij geen ander individu nodig is. Dit is echter niet zo. Het hebben van interacties tijdens spel zijn uitermate belangrijk voor de ontwikkeling van het kind. En dan worden vooral bedoeld: de interacties die het kind heeft met andere kinderen, zijn omgeving, en met de leerkracht (Boland, 2022).

Spelbegeleiding met de 3V’s.

Wanneer je meespeelt, ondersteun je het spel van de kinderen. Dorian de Haan, ontwikkelingspsycholoog en pedagoog gespecialiseerd in de ontwikkeling, opvoeding en educatie van jonge kinderen, beschreef in ‘Verkennen, verbinden, verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen’ een didactiek voor het meespelen met kinderen waarin de woorden ‘verkennen, verbinden en verrijken’ centraal staan.

Verkennen:
Observeer wat de kinderen aan het spelen zijn, verplaats je in hun belevingswereld. Je bent toeschouwer.

Verbinden:
Stap in het spel, volg wat de kinderen doen en doe daar ook aan mee, zonder dat je het spel van de kinderen wilt veranderen. Verbind kinderen onderling aan elkaars spel, zorg voor gelijkwaardige speelmaatjes.

Verrijken:
Verdiep het spel door het iets complexer te maken, zodat er ontwikkelkansen worden geboden. Houd altijd ruimte voor de inbreng van de kinderen, zodat de betrokkenheid hoog blijft. Wil je aan de slag met de 3V’s en zoek je een voorbeeld. In deze download staan de 3V’s uitgewerkt binnen het thema bakker.

Vooruitkijken, speelwerken en terugkijken

Op de opleiding ‘Master Jonge Kind’ leerde Chantal over de voormalige VVE methode ‘Actief leren met Kaleidoscoop’ waarin gewerkt wordt met ‘vooruitkijken, speelwerken, terugkijken’. Het is een methodiek die voorafgaand en na afloop van het spelen net wat extra’s van de leerkracht vraagt, en waarmee de kwaliteit van het spel van de kinderen verhoogd wordt! Chantal merkte dat dit in haar klas zeer bruikbaar was. Nu ze dit een aantal keer met de kinderen samen heeft gedaan, merkt ze dat de kinderen dit zelf ook gaan doen en de kwaliteit van het spel hiermee verbetert.

Vooruitkijken

Wanneer de kinderen hebben gekozen sluit Chantal aan bij een groep kinderen in, bijvoorbeeld, de bouwhoek. Daar stelt zij de volgende vragen:

Met wie ga je bouwen?
Wat ga je bouwen?
Hoe ga je dat doen?
Heb je nu al iets van mij nodig?

In deze download vind je de startvragen visueel die je kunt gebruiken om de kinderen het vooruitkijken aan te leren en het ze vervolgens zelfstandig te kunnen laten uitvoeren.

Speel/werktijd

De kinderen gaan gericht aan de slag.

Terugkijken

Wanneer de speelwerktijd is afgelopen of als tussentijdse evaluatie wordt er gereflecteerd in de bouwhoek. Chantal stelt hierbij de volgende vragen.

Heb je gebouwd wat je had bedacht?
Wat kun je er nu mee spelen?
Wat heb je nog van mij nodig?
Wil je in de volgende les verder spelen? Dan kan je het laten staan.

Chantal merkt dat deze manier van spelen en spelbegeleiding in haar groep het beste werkt en hier ook vooruitgang mee boekt. Natuurlijk is het wennen en het vergt een aanpassing in je manier van werken, met het doel dat het op de lange termijn daadwerkelijk positief effect zal hebben en zullen de kinderen de vooruitkijk vragen uit zichzelf gaan stellen.

Tips en tricks!

Natuurlijk geven we je in deze blog naast theorie ook een aantal tips en tricks waarmee je direct mee aan de slag kunt in de praktijk!

Poppetje mee: Neem een dier of een poppetje mee wanneer je een ronde in de klas loopt, Als er in de bouwhoek een huis wordt gebouwd, laat jehet poppetje vragen: ‘waar kan ik naar binnen?’ Zo houd je het spel van de kinderen levend en maakt jouw interruptie juist deel uit van het spel.
Zorg ervoor dat alles op goede hoogte staat voor de kleuters. Ga eens op je hurken zitten (zo groot zijn de kleuters) en kijk dan eens rond.

Mocht je het gehele interview van Linda en Chantal met Isa van der Plank terug willen lezen, dan kan dat hier.

Heb je zelf nog tips, dan horen we dat natuurlijk ook graag. Deel deze dan gerust op de Vrienden van Kleuteruniversiteit Facebookgroep.

Wil je nog meer van ons in onze klassen zien? Volg ons dan op onze instagram pagina’s: @jufchantal__ en @juflinda.m .

Gebruikte literatuur:

Boland, J. H. G., Aerden, I., Van de Weghe, J., & Vancraeyveldt, C. (2022). De
kracht van spel: waar leerkrachten en kinderen elkaar ontmoeten.

Haan, D. de. (2012). Verkennen, verbinden, verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen.

Van Der Plank, I. (2024). Kleuters en spel: ontwikkeling en begeleiding van het jonge kind.